Een bijzonder stukje Nederland

De Sababank is een van de grootste onderzeese atollen ter wereld. Met een oppervlakte van 2000 vierkante kilometer is het gebied bijna net zo groot als de provincie Utrecht. Een onderzeese atol is een soort koraalberg die oprijst uit de diepte. Vaak ontstaan deze bergen uit vulkanische activiteit. De diepte van de Sababank varieert van ongeveer 20 meter tot een paarhonderd meter. De Sababank ligt ten westen van het vulkaaneilandje Saba, dat zelf maar 13 vierkante kilometer groot is. Saba is een van de bovenwindse eilanden en is een bijzondere gemeente van Nederland.

 

De koraalriffen rond Saba en op de Sababank worden als een van de meest onaangetaste riffen ter wereld gezien. Veel koralen hebben te kampen met onder andere “coral bleaching”, het fenomeen waarbij de stijgende watertemperatuur de koralen over de hele wereld aantast en doet afsterven. Rond het eiland Saba en op de Sababank is een groot deel van de koralen nog redelijk gezond. Onaangetast kan het niet genoemd worden, maar de koralen die er zijn, doen het relatief goed onder de veranderende klimaatomstandigheden. Er wordt verwacht dat meer dan 30 procent van de huidige koraalriffen in de wereld zijn afgestorven binnen nu en 30 jaar.

 

 

Onderzoek

Hoewel het een zeer rijk gebied is, weten we weinig over hoe gezond de riffen werkelijk zijn, wat het ecologisch belang is van de Sababank en wat de draagkracht van de visserij is. Om hier meer over te weten te komen, doen het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en onderzoekers van Wageningen University & Research onderzoek op de Sababank. Dit onderzoek is begonnen in 2013 en loopt nog door tot 2020. Er wordt bijvoorbeeld bij de ondiepe delen onderzoek gedaan door duikers die de visstanden en diversiteit in kaart proberen te brengen.

 

Deze koralen geven misschien wel belangrijke informatie vrij voor het kweken van koralen die tegen klimaatverandering kunnen.

 

Als stagiair voor toen nog Imares deed ik onderzoek naar koraal rond het eiland. Wanneer er gelegenheid was, mocht ik meehelpen met het onderzoek op de Sababank. Ik ging dan vanuit Saba mee de Sababank op, om bijvoorbeeld een voortplantingsgebied te bepalen van een vissoort die belangrijk is voor de visserij. In dit geval een roodgespikkelde tandbaars; de “coney” (Cephalopholis fulva). Dan waren we de hele dag met een team op zee en maakten wel 6 tot 8 duiken op een dag. We doken op plekken waarvan al werd verwacht dat de coney’s er massaal bij elkaar kwamen om zich voort te planten. Als die dan inderdaad werden gevonden, telde het team de vissen en probeerde zo goed mogelijk de grootte van de vissen te schatten. Soms doken we met een DOV, een Diver Operated stereo-Video. Hiermee maakten we video’s zodat we achteraf de tellingen en lengtemetingen van de vissen konden doen. De beelden werden ook gebruikt voor algemene tellingen en het bepalen van de biodiversiteit.

 

De Sababank ligt ver op open zee.

 

Hoop

De diepe delen van de Sababank worden onderzocht met camera’s die vanaf de oppervlakte worden bestuurd. Zo brengen de onderzoekers ook daar de biodiversiteit en bodemstructuur in kaart. Dit doen ze vanaf schepen die voor langere tijd op zee zijn en van gebied naar gebied trekken (zie kader). Hierbij zijn geweldige ontdekkingen gedaan, waarvan er één boven alles uitsteekt. Eerder dit jaar hebben de onderzoekers koralen gevonden die geen enkele vorm van beschadiging lijken te hebben. Deze koralen staan op een diepte van 107 meter, op een plek waar de onderzoekers nog niet zo bekend waren. Het feit dat er nog koralen zijn die geen enkel spoor van bijvoorbeeld coral bleaching laten zien, geeft de onderzoekers van het NIOZ en Wageningen University & Research hoop voor de toekomst van de koralen.

 

Een van de redenen waarom ze denken dat deze koralen nog zo gezond zijn, is dat de Sababank een geïsoleerd gebied is. Het ligt ver van eilanden af waar de waterkwaliteit slecht is door vervuiling. Andere eilanden hebben bijvoorbeeld last van eutrofiëring waarbij meststoffen in het water komen en de algen harder gaan groeien. Of er waait bouwstof en plastic afval het water in. De kleine eilanden Saba en Sint Eustatius hebben relatief weinig invloed op de kwaliteit van het zeewater bij de Sababank. Wat deze vondst belangrijk maakt voor de wetenschap, is dat nu kan worden uitgezocht waarom deze koralen het ondanks de opwarming van de aarde zo goed doen. Deze koralen geven misschien wel belangrijke informatie vrij voor het kweken van koralen die tegen klimaatverandering kunnen. Het idee is dan dat deze koralen gekweekt en teruggezet worden om de huidige riffen, die het zwaar te verduren hebben, te helpen herstellen.  Naast het intacte koraalrif zijn tijdens het onderzoek naar de Sababank nog tal van andere ontdekkingen gedaan. Er is een oranje grondelsoort gevonden die naar alle waarschijnlijkheid nog niet eerder is waargenomen. En er zijn wel 20 nieuwe soorten zeewier gevonden. Erg bijzonder om in een expeditie zoveel nieuwe soorten te vinden. Het laat zien dat we nog lang niet alles weten van onze nationale wateren.

 

Onderzoek moet uitwijzen hoe gezond de riffen werkelijk zijn, wat het ecologisch belang is van de Sababank en wat de draagkracht van de visserij is.

 

Extreem rijk

Op de Sababank zijn uitgestrekte gebieden met koraalriffen te vinden, waaronder zelfs het grootste koraalrif van de Nederlandse Cariben. Deze riffen vormen al eeuwenlang de bouwstenen van de Sababank. De grillige structuren die zich hebben gevormd, bieden leefruimte aan een enorme diversiteit van plant- en diersoorten. De Sababank is om die reden een extreem rijk gebied. Er zijn grote aantallen vissoorten, koralen, algen en sponzen. Vissen die je vaak tegenkomt op de Sababank zijn bijvoorbeeld de tijgerhaai en stierhaai, twee soorten waar je als mens wel een beetje voor moet oppassen. Daarnaast vind je er grote en kleine soorten tandbaarzen, die laatste in grote aantallen. Tijdens het voortplantingsseizoen zagen we de coney met honderden bij elkaar. En er zijn voldoende aantallen van soorten die belangrijk zijn voor de visserij, zoals kreeft en rode zeebaars (“red snapper”). Af en toe kom je een territoriale barracuda tegen, een groot exemplaar dat solitair leeft. En soms zwem je dus tegen soorten aan die nog niet eerder zijn waargenomen.

 

Door deze diversiteit is de Sababank aangewezen als natuurgebied. Het is ook nog geclassificeerd als een “bijzonder gevoelig zeegebied” door de Internationale Maritieme Organisatie. Een gebied krijgt deze status door zijn ecologische of socio-economische functie en krijgt hierdoor extra bescherming. De Sababank heeft nog niet de status van zeereservaat. Dat betekent dat er wel wordt gevist op de Sababank. Visserij op de Sababank is van groot economisch belang voor Saba, maar deze is wel aan banden gelegd. De vissersboten mogen niet langer zijn dan 10 meter en er mag alleen gevist worden met een vergunning. Daarnaast is er nog steeds onderzoek gaande naar wanneer en waar bepaalde vissoorten zich voortplanten. Met deze informatie kan er bijvoorbeeld tijdens een bepaalde periode besloten worden om in dat gebied helemaal niet te vissen, om de voortplanting niet te verstoren. Want als een soort zich ongestoord kan voortplanten, is de kans op een gezonde populatie en dus de kans op een goede vangst groter. Helaas wordt er nog regelmatig illegaal gevist. Andere commerciële activiteiten zijn al wel verboden. Er mogen bijvoorbeeld geen grote zeeschepen meer ankeren.

 

Horsmakreel (foto: Jean Philippe Maréchal).

 

Andere wereld

Veel plekken op de Sababank liggen te diep om te duiken, waaronder ook de tuin waarin de koele koralen staan. Misschien maar beter ook, zo kunnen deze koralen ongestoord verder groeien. De plekken die wel bereikbaar zijn voor duikers laten een bijna spookachtig landschap zien. Als je in de verte kijkt wordt het water een beetje melkachtig. En er is geen geografisch referentiepunt omdat het zo ver van de kant is en de bodem vlak. De waaiende zachte koralen en de platte bodem geven al snel het gevoel dat je in een andere wereld bent, heel anders dan het duiklandschap rond het eiland. Misschien is het ook wel het idee dat je in open zee duikt dat het zo anders maakt. Het is in ieder geval heel bijzonder dat wij Nederlanders zo’n rijk natuurgebied het onze mogen noemen. Er valt in Nederland veel meer te duiken dan je zo zou denken!

 

 

______________________________________________

NICO expeditie

NICO (Netherlands Initiative Changing Oceans) is een expeditie met onderzoek vanuit verschillende disciplines. In het NICO-programma zijn ruim 40 onderzoeksvragen van 20 universiteiten en onderzoeksinstituten opgenomen: van zeebodemmonsters voor klimaatonderzoek tot virussen, van koraalriffen tot walvissen, en van geluidoverlast door scheepvaart tot diepzeemijnbouw. In totaal beslaat de expeditie twaalf etappes, variërend van enkele dagen tot meerdere weken. Vanuit thuishaven Texel – waar het NIOZ is gevestigd – vaart het onderzoeksschip “Pelagia” naar Gran Canaria, steekt van daaruit de Atlantische Oceaan over naar het Caribisch deel van het koninkrijk en de Mississippi-delta om daarna weer terug te keren voor verder onderzoek in de Noordzee en bij de Azoren.