“Een vraagje, mijn huisarts heeft vastgesteld dat ik een te hoge bloeddruk heb waar ik medicijnen voor heb gekregen. Mag ik daarmee duiken?”
Voordat ik antwoord geef op de vraag, kijken we eerst naar het fenomeen bloeddruk. In het lichaam zit, afhankelijk van lengte en formaat, ongeveer vijf tot zeven liter bloed in de bloedvaten. De druk die het bloed uitoefent op de bloedvaten noemen we bloeddruk. Deze bloeddruk wordt in hoge mate bepaald door de doorgankelijkheid van de bloedvaten, de slagkracht van het hart en de hoeveelheid bloed. Bij afname van de doorgankelijkheid van de bloedvaten, toename van de slagkracht of hoeveelheid bloed neemt de bloeddruk toe. Bij het omgekeerde neemt de bloeddruk af.
Als de bloeddruk te hoog is geeft dat op termijn schade aan hart en bloedvaten. Sterker nog, in Nederland is ongeveer een derde van de doodsoorzaken toe te schrijven aan hart- en vaatziekten. Dit is dus een omvangrijk probleem in onze samenleving. Huisartsen zijn erop gespitst om de bloeddruk onder controle te houden. Dat kan veel gezondheidsproblemen op latere leeftijd voorkomen.
Gezonde levensstijl
Er zijn meerdere oorzaken voor een te hoge bloeddruk. Als bijvoorbeeld de nieren niet goed genoeg werken zal na verloop van tijd een vochtoverschot ontstaan, en daarmee de bloeddruk toenemen. Als het hart te snel en krachtig klopt geeft dat ook een te hoge bloeddruk. De beste manier om de bloeddruk onder controle te krijgen en hart- en vaatziekten te voorkomen, is een gezonde levensstijl en voldoende sporten. Als dat onvoldoende helpt schrijft de huisarts soms medicijnen voor. Er zijn meerdere categorieën medicijnen tegen hoge bloeddruk en het is vaak persoonsafhankelijk welk medicijn het beste werkt. Daarom krijgt de ene hogebloeddrukpatiënt soms andere medicijnen dan de andere.
Tijdens het duiken verandert de bloeddruk. Boven water zit er relatief veel vocht in de benen als gevolg van de zwaartekracht. Onder water drukt het water gelijkmatig op ons hele lichaam (hydrostatische druk). Dat overtollige vocht in de benen komt dan in korte tijd in de bloedbaan terecht. De hoeveelheid is weer persoonsafhankelijk, maar tussen de 500 en 750 milliliter is gebruikelijk. Deze toename van vocht in de bloedbaan zorgt er dus voor dat de bloeddruk in principe zou moeten toenemen. Gelukkig heeft het lichaam een aantal mechanismen om dat te voorkomen. Een daarvan is de nierfunctie, die bij een toename van bloeddruk hard aan het werk gaat om vocht aan het lichaam te onttrekken. Dit is (ten dele) de verklaring waarom de meeste duikers tijdens of na een duik zo nodig moeten plassen. Maar als hart of nieren onvoldoende in staat zijn om een (aanzienlijke) vochttoename op te vangen en te compenseren, leidt duiken tot gezondheidsproblemen. Het overtollige vocht kan bijvoorbeeld in de longen blijven staan en tot benauwdheidsklachten onder water leiden. In extreme gevallen kan het zelfs een hartinfarct of vocht in de longen tot gevolg hebben.
Tijdens het duiken neemt de hoeveelheid vocht in de bloedbaan toe.
Medicijngebruik
Het lichaam moet dus hard aan de slag om onder water te kunnen omgaan met de toegenomen hoeveelheid vocht in de bloedvaten. Sommige medicijnen die tegen hoge bloeddruk worden voorgeschreven, kunnen deze compensatiemechanismen uitschakelen! Bij een duiker die plastabletten gebruikt omdat de nieren onvoldoende werken, kunnen de nieren er mogelijk niet nog een “extra versnelling” bij zetten. En bij het gebruik van een bètablokker (simpel gezegd een begrenzer van de slagkracht en –frequentie van het hart), kan het hart niet in staat zijn om de toegenomen hoeveelheid vocht in de bloedvaten rond te pompen. Deze medicijnen zijn daarom niet goed te combineren met duiken. Een enkele keer is het mogelijk om, in overleg met de huisarts of de cardioloog, te wisselen van medicijnen. Maar wat de arts betreft is het belangrijker dat een patiënt boven water goed is ingesteld op zijn of haar medicijnen, dan dat hij of zij kan blijven duiken en daarbij een risico loopt op letsel.
Een belangrijke factor die meespeelt is dat een duiker niet solo onder water is. Een duiker die bij gebrek aan lichamelijke conditie geen noodopstijging kan maken of niet tegen de stroming in kan zwemmen, brengt niet alleen zichzelf in gevaar maar ook diens buddy. Medicijnen zoals de bètablokker verkleinen het vermogen om bij een sportieve inspanning de hartfrequentie te verhogen. Daar merk je boven water misschien niet veel van, maar onder water des te meer.
Antwoord op de vraag
Mag iemand duiken met een hoge bloeddruk? Dat hangt van veel factoren af. Als de hoge bloeddruk al langere tijd bestaat en schade heeft aangericht (bijvoorbeeld een hartinfarct), dan kan duiken zeer onverstandig en zelfs levensgevaarlijk zijn. Mocht er nog geen schade zijn opgetreden, maar gebruikt iemand wel medicijnen, dan moet goed worden gekeken welke medicijnen dat zijn. Dus in het kort: in principe niet, tenzij.
Ga er niet zomaar vanuit dat het wel meevalt. Vraag advies. Dan kan bij het Duikmedisch Centrum, maar ook bij de duikerartsen in het land. Wij vinden het over het algemeen verstandig om naast advies ook een nieuwe duikmedische keuring te doen. Dan blijkt hoeveel fysieke inspanning je nog kunt leveren, ondanks het gebruik van medicijnen.
Duiken is onze passie. Het is altijd lastig om mensen ‘nee’ te verkopen. Maar aan het einde van de dag gaat het niet om de vraag: ‘Kan ik nog duiken?’ maar om: ‘Kom ik weer veilig boven?’
Voor meer informatie over dit onderwerp, zie de onafhankelijke website van de Nederlandse Huisartsenvereniging: www.thuisarts.nl.
_______________________________________________
Vraag het DMC
Bij het 50-jarig bestaan van het Duikmedisch Centrum (DMC) is opnieuw benoemd wat de missie is, namelijk: ‘Iedere duiker weer veilig boven water.’ Met een terugkerende serie artikelen wil het DMC daar een bijdrage aan leveren. Luitenant-ter-zee arts Thijs Wingelaar (algemeen militair arts en duikerarts) beantwoordt duikmedische vragen van lezers. Uiteraard anoniem. Daarnaast kunnen sportduikers voor duikmedisch advies ook rechtstreeks contact opnemen met het Duikmedisch Centrum.
Thijs Wingelaar is ervan overtuigd dat hij de mooiste baan van Nederland heeft: ‘Ik kan mijn affiniteit voor het menselijk lichaam, de fysiologie en de werking ervan combineren met mijn passie voor duiken. Onder water vind ik het altijd een bijzondere ervaring, of ik nu in Vinkeveen duik of in Belize. Ik vind het prachtig dat we met een aantal betrekkelijk eenvoudige hulpmiddelen op bezoek kunnen in de onderwaterwereld.’
Wingelaar merkt dat duikers zich niet altijd beseffen dat mensen geen vissen zijn. ‘Mede door de bijzondere vragen die ik tijdens ons telefonisch spreekuur van duikers krijg, mag ik me iedere dag verdiepen in de bijzondere aanpassingen van het menselijk lichaam als het onder water gaat. En hoe langer ik dat doe, hoe meer ik mij realiseer dat dit vak erg verschilt van “bovenwater” geneeskunde. Gelukkig zijn er wel overeenkomsten met de reguliere geneeskunde. Zoals: “voorkomen is beter dan genezen”. Vanuit die gedachte schrijf ik deze rubriek. Aan de hand van vragen die lezers stellen word je meegenomen in de bijzondere aanpassingen die ons lijf doet om onder water te functioneren. Want ik ben er van overtuigd dat een goed geïnformeerde duikgemeenschap nog veiliger kan genieten van al dat moois onder water.’
Voor (aspirant-)duikers of zorgverleners die met duikers te maken hebben houdt het Duikmedisch Centrum een telefonisch spreekuur: maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 12.00 uur en van 13.00 tot 16.00 uur. Op vrijdag van 9.00 tot 12.00 uur. Telefoonnummer DMC: (0889) 51 04 80. Heb je een duikmedische vraag aan Thijs Wingelaar (of tips) voor deze rubriek? Mail dan naar medisch@duikspotter.nl.