Geboorte van een oorkwal

Al een aantal jaren snorkel ik in de Grevelingen en de Noordzee. Daar zie en fotografeer ik veel mooie dingen, maar de elegant zwemmende kwallen fascineren mij het meest. De oorkwal (Aurelia aurita) heeft een wonderlijke levenscyclus, met geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting. Er zijn mannelijke en vrouwelijke oorkwallen. Het vrouwtje doet aan broedzorg doordat zij de bevruchte eitjes zich in groeven in haar klok laat ontwikkelen tot volgroeide gewimperde larven (“planula”). Nadat deze larven de moeder hebben verlaten, zoeken zij een geschikte ondergrond op. De larven bewegen zich voort met behulp van trilharen en vestigen zich bij voorkeur op steen of schelpen. Ook hout, plastic en andere materialen zijn geschikt, vooral als er schaduw is. De larven hebben de neiging zich te vestigen in de buurt van al eerder aangehechte larven.

Helaas zijn de eerste larven snel verdwenen, vermoedelijk opgegeten door de oester of gedood door de circulatiepomp.

Uit elke larve groeit een zogeheten “scyphopoliep”. Deze poliep wordt ongeveer een centimeter groot, met lange tentakels waarmee hij kleine kreeftachtigen vangt. Bij voldoende voedselaanbod vindt er een snelle ongeslachtelijke vermeerdering plaats in de vorm van knopvorming. Hieruit groeien weer zelfstandige scyphopoliepen. Wanneer de watertemperatuur in de winter beneden een bepaalde waarde komt, doet zich een interessant verschijnsel voor dat “strobilisatie” wordt genoemd. Binnen enkele weken wordt door middel van een herhaald afsnoeringsproces het lichaam van de poliep opgedeeld in een stapel kleine schijfjes die zich stuk voor stuk ontwikkelen tot kleine kwalletjes. Deze kwallarven hebben een diameter van ongeveer anderhalve millimeter en worden “ephyra” larven genoemd. Deze larven groeien uit tot volwassen oorkwallen die zich weer geslachtelijk voortplanten. Daarmee is de cirkel rond.

Wilde beweging

Tot zover de theorie, maar ik wil de ontwikkeling van jonge kwalletjes ook graag van dichtbij bekijken en vastleggen. Al een paar jaar probeer ik tijdens het snorkelen de kwalpoliepen te ontdekken, echter zonder resultaat. Tot dat ik in het najaar tijdens een snorkeltocht ineens een kolonie poliepen ontdek. Het lijkt nog het meest op wit haar dat aan de onderkant van een Japanse oester zit. Na wat voorbereidingen, zoals de aanschaf van een aquarium, ga ik opnieuw op zoek naar de poliepen. Het lukt om ze te vinden en ze gaan mee in het aquarium dat is gevuld met zeewater. Nu maar afwachten wat er gebeurt… Al na één dag in het aquarium wordt het water troebel, want de oesters hebben door de hogere watertemperatuur hun zaad losgelaten. Elke week ververs ik het water en iedere dag kijk ik of er wat verandert. Na een paar weken zie ik een poliep die wat gelig is verkleurd en wild beweegt. Even later zwemt de eerste kwallarve rond!

Steeds meer krijg ik een idee van de ontwikkeling en geboorte van de oorkwallen. Na verloop van tijd herken ik ook de fasen in het hele proces en kan ik voorspellen wat de volgende stap in de ontwikkeling zal zijn. Helaas zijn de eerste larven snel verdwenen, vermoedelijk opgegeten door de oester of gedood door de circulatiepomp. Deze pomp wordt vervangen door een luchtpomp en nu maar wachten op de volgende larven die loskomen. Na bijna twee maanden geduld uitoefenen zie ik op een paar poliepen de eerste insnoeringen verschijnen. Dit is het moment om het proces vast te leggen. Nadat de hele poliep is ingesnoerd, verdwijnen ook de tentakels. Dan ontstaan de schijfjes die zodra ze volgroeid zijn met forse bewegingen van de poliep worden afgestoten. Het is een complex proces om de kwallarven groot te brengen en dat lukt me ook deze keer niet.

Duizenden foto’s

Het fotograferen van de kleine scyphopoliepen en ephyralarven lukt dan weer wel. Voor de foto’s gebruik ik een macrolens waarmee ik een vergroting haal van 3:1. De afstand van het onderwerp tot de lens is dan vijf centimeter. Het fotograferen van de vrij zwemmende ephyra larven is moeilijk vanwege de minimale scherptediepte in dit microgebied. Het (handmatig) scherpstellen met een instelrails gaat veel te traag en daarom heb ik mijn statief op viltdoppen geplaatst om sneller te kunnen reageren: om scherp te stellen beweeg ik de hele camera met statief naar voor of naar achter. Zo maak ik enkele duizenden foto’s en gooi er bijna evenveel weg. Om reflecties zoveel mogelijk te vermijden zorg ik dat de camera parallel staat aan het aquariumglas en dat ik strijk- of tegenlicht heb. Omdat de poliepen en larven blijven bewegen mag de sluitertijd niet te lang zijn. Daarom gebruik ik sterke waterdichte ledlampen als hoofdverlichting, die ik zowel onder als boven water gebruik. Al met al een bijzonder leerzaam en interessant project dat veel geduld vereist.

_____________________________________________

Aanbevolen literatuur

Kwallen door Robert Brons, artikel uit “het Aquarium” nr. 7/8 1992.

Zeefauna in Zeeland deel 1 (ISBN-10 9080637041).

Mediterranean and Atlantic Invertebrate guide door Peter Wirtz en Helmiut Debelius (ISBN 3-925919-62-7).