Grevelingenmeer in ademnood

In de zomermaanden treedt door verschillen in temperatuur en zoutgehalte een gelaagdheid op in de waterkolom. “Stratificatie” heet dat, en delen van de waterkolom worden hierdoor nagenoeg zuurstofloos. Op onderstaande foto is de Beggiatoa bacterie goed te zien op dieptes van meer dan vier meter. Ze vormen een dikke laag witte schimmel over de bodem. Bureau Waardenburg heeft in 2007, 2010, 2011 en 2013 de bodem van het Grevelingenmeer in beeld gebracht. Waardenburg toonde aan dat de bacteriematten in het hele Grevelingenmeer voorkomen. Niet alleen op diepe plekken in het meer, maar ook steeds vaker op ondiepe plekken. De onderzoekers verwachten dat het probleem alleen maar groter zal worden als er niet wordt ingegrepen.

Getij herstellen

Volgens berekeningen is de beste oplossing om in de Grevelingen het getij terug te brengen met een verval van 50 centimeter. Voor een voldoende waterkwaliteit moet minimaal 3 mg/l zuurstof in het water zitten: een verbetering van de zuurstofhuishouding met 60%. Er ligt een concrete oplossing om het getij te herstellen waarbij bovendien een koppeling wordt gemaakt met energie uit getij. Een doorlaat in de Brouwersdam ten noorden van de Kabbelaarsbank, met daarin een getijdencentrale, moet het Grevelingenmeer weer gezond maken. De Brouwersdam, die in 1971 is aangelegd, bevat aan de zuidkant alleen een kleine sluis die onvoldoende water kan doorlaten.

In tegenstelling tot de afsluiting van het Grevelingenmeer is er bij de afsluiting van de Oosterschelde wel rekening gehouden met de natuur. Door de Oosterscheldekering stroomt twee keer per dag 800 miljard liter zout water de Oosterschelde in en uit. De gevolgen voor de natuur zijn hierdoor veel minder dan dat ze bij een volledige afsluiting van de Oosterschelde zouden zijn geweest. Een getijdencentrale in de opening van de Brouwersdam levert volgens berekeningen 60 Megawatt schone stroom op waarmee circa 50.000 huishoudens van stroom worden voorzien. In de Oosterscheldekering wordt al met een aantal turbines proefgedraaid. De turbines in de doorlaat in de Brouwersdam moeten visvriendelijk worden. Zeezoogdieren zoals zeehonden, dolfijnen en bruinvissen kunnen de doorlaat niet passeren.

Stank

Aangezien de duiksport direct te maken heeft met de achteruitgang van het onderwaterleven is de NOB is zeer positief over het terugbrengen van 50 centimeter getij. Het Grevelingenmeer is populair bij sportduikers omdat er veel en gevarieerd onderwaterleven is – in die delen waar wel voldoende zuurstof is tenminste. Jaarlijks worden er honderdduizenden duiken in het meer gemaakt en het voorzieningenniveau is de laatste jaren sterk verbeterd. Bij de belangrijkste duikplaatsen zijn de parkeer- en sanitaire voorzieningen uitgebreid en is bij een aantal plekken de toegang naar het water veiliger geworden. In 2006 al heeft de NOB haar steun verleend aan de ‘Ontwikkelingsschets Zicht op de Grevelingen’. Daarin werden de eerste plannen gepresenteerd aan de hand van de wensen en behoeften van overheden en organisaties.

NOB-vrijwilliger en lid van de NOB-commissie Deltagebied HES van Schoonhoven waarschuwt voor een toename van stankoverlast van waterstofsulfide (H₂S) als er niet snel maatregelen worden genomen. ‘Eind oktober dook ik bij een watertemperatuur van 13 graden op 10 meter diepte en proefde door mijn automaat de waterstofsulfide. Ook aan de oppervlakte was de stank van rotte eieren flink aanwezig. Dit is daarom een probleem dat niet alleen de duikers raakt, maar de hele omgeving.’

De NOB pleit ervoor om op korte termijn maatregelen te nemen. Bijvoorbeeld door kleinschalige bemaling met zuurstofrijk water, met installaties die van zonne- of windenergie gebruikmaken. De aanpassing van de Flakkeese Spuisluis in de Grevelingendam is een belangrijke stap in de verbetering van de waterkwaliteit. Deze sluis is in het najaar van 2016 gerenoveerd waardoor er water in beide richtingen kan stromen en de waterverbinding tussen het Grevelingenmeer en de Oosterschelde is hersteld. Hierdoor verbetert de waterkwaliteit in het oostelijke deel van het Grevelingenmeer. Ook wordt de spuisluis een testcentrum voor getijdenturbines.

Stroming

De NOB verwacht geen problemen met de stroming die zal ontstaan zodra er een doorlaat in de Brouwersdam is. De verwachte stroomsnelheid zal maximaal een halve meter per seconde zijn over 95 procent van het meer. Dit levert geen beperkingen op voor de beginnende duikers en duikers in opleiding die nu in het meer duiken. Vijftig centimeter getij lost het probleem niet helemaal op. In de diepe putten bij de duikplaatsen Het Koepeltje, Scharendijke en oostelijk daarvan, treedt de gewenste verversing niet op. Daar blijft, afhankelijk van de water- en weersgesteldheid, de kans op stank bestaan.

En de doorlaat is er voorlopig nog niet. De financiering van het project is een probleem. De totale kosten van het terugbrengen van beperkt getij bedragen bijna 140 miljoen euro. Daarin is de getijdencentrale nog niet meegenomen. Die is namelijk voor rekening van bedrijven. Het Rijk, de provincie en de gemeenten hebben een flink bedrag klaar staan, maar er ontbreekt nog 75 miljoen euro. De hoop was om een ander potje bij het Rijk aan te spreken, het zogenaamde Deltafonds. Dit fonds is een pot met geld om de waterveiligheid en zoetwatervoorziening in de toekomst te garanderen. Het huidige probleem is immers ontstaan door de afsluiting van het Grevelingenmeer. Een Kamermeerderheid wil dit fonds niet aanspreken voor herstel van natuur. De lobby naar de Tweede Kamer is sterk. In het meest gunstigste geval zou de doorlaat in 2023 geopend worden. Omdat er nog geen besluit is genomen zal dat tenminste twee jaar later worden. Meer info: Youtube, zoek op ‘Grevelingen in ademnood’.

___________________________________________________

Het Rijk heeft in samenwerking met provincies, waterschappen, gemeenten en maatschappelijke organisaties een visie opgesteld over een samenhangende ontwikkeling van de Grevelingen en het Volkerak-Zoommeer. Onderwerpen in de visie zijn waterveiligheid en zoetwaterbeheer (uit het Deltaprogramma), de waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water), natuurbescherming (Vogel- en Habitatrichtlijn) en economie en innovatie. Het kabinet heeft in 2014 besloten tot het terugbrengen van beperkt getij op de Grevelingen en het weer zout maken van het Volkerak-Zoommeer. Het herstel van de getijden is het hoofddoel, de eventuele combinatie met een getijdencentrale is een welkome aanvulling.