In september 2022 was Stichting Duik de Noordzee Schoon actief boven de Waddeneilanden waar zij in samenwerking met de Waddenvereniging het resterende afval van de containerramp met de MSC Zoë bij de scheepswrakken wilden verwijderen. Hier lag nog bijna 800.000 kilo (plastic) afval uit elkaar te vallen om deel uit te gaan maken van de plasticsoep. Vlak voor ons vertrek kregen zij een opmerkelijk verzoek waar zij geen nee tegen konden zeggen.
Mijnenveld
In de donkere nacht van 31 augustus 1940 ploegen 40 mijl NW uit de kust van Texel Engelse mijnenleggers door de Noordzee. Deze mijnenleggers worden beschermd door acht snelle onderzeebootjagers van het 20th destroyer flotilla. De Engelse luchtmacht heeft een grote vloot Duitse oorlogsschepen waargenomen, waarvan men vermoedt dat ze een invasie gaan starten op de Britse Eilanden. Om dat te voorkomen, wil de British Navy een groot mijnenveld aanleggen om de oostflank te beschermen. Ze weten niet dat de Duitse mijnenleggers hier actief zijn. Ze koersen recht op een Duits mijnenveld af. Dit moet wel fout aflopen…
De HMS Express vaart vooraan in de flottielje en raakt als eerste een mijn. Een daverende explosie volgt en het stoere marineschip maakt water en begint snel te zinken. Tientallen opvarenden springen schreeuwend en gewond het water in. Ze verlaten het zinkende schip in de hoop hun leven te redden. Het is overal een en al chaos. Tijd om reddingsvesten aan te trekken is er niet en de reddingsboten hangen ver buiten bereik in hun talies. HMS Esk en HMS Ivanhoe zien het allemaal gebeuren en snellen naar de rampplek om de drenkelingen te redden. Een cruciale fout met grote consequenties. Beide schepen raken een mijn.
De HMS Esk begint veel water te maken en te zinken. De Ivanhoe probeert weg te komen maar zinkt een paar mijl verderop. In korte tijd worden er drie schepen van de Royal Navy ernstig beschadigd en zijn er twee zinkende. Honderden drenkelingen vechten in het water voor hun leven. Er spoelt olie uit de zinkende schepen, wrakhout, meubilair en vooral veel dode lichamen. Heel triest dat driehonderd veelal jonge mannen die vechten voor een vrij Europa hier om het leven komen. Op de terugweg naar de veilige haven raakt de MSC Galatea nog een mijn en raakt zwaar beschadigd. Het is voor de Royal Navy een dag met zware verliezen.
Bijzondere missie
Het is 2020. Via Jouke Spoelstra, gepensioneerd officier van de Koninklijke Marine, komt er een bijzonder verzoek van een familielid van James Halliday (21 jaar) bij onze Noordzeewrakken specialist Erik Bronsveld binnen. James was een van de opvarenden die 82 jaar geleden bij deze ramp om het leven is gekomen. Om deze jonge marineman te herdenken heeft de familie een mooie plaquette gemaakt met het verzoek deze op het wrak van de HMS Esk te bevestigen. Dit wrak ligt in een gebied waar niet veel duikschepen komen, dus bleef deze plaquette twee jaar op de plank liggen. Met Stichting Duik de Noordzee Schoon (SDDNZS) zijn we actief op de gehele Noordzee en in september houden we een schoonmaakactie boven de Waddeneilanden. Hier is nog veel (plastic) afval van de MSC ZOE bij de scheepswrakken te vinden. Samen met de Waddenvereniging maakt SDDNZS hier drie jaar lang de wrakken schoon met als doel de (plastic) vervuiling in de Noordzee terug te dringen.
We vinden een gaatje in ons vaarschema om deze speciale herdenkingsmissie uit te voeren. Op maandag 5 september zitten onze duikers klaar om 28 meter af te dalen naar HMS Esk. Het blijft altijd vreemd om te bedenken dat in dit gebied in de Tweede Wereldoorlog zoveel mensen om het leven zijn gekomen. Het is mijn taak om samen met mijn buddy Sjoerd Veldkamp de gidslijnen op het wrak te leggen en een mooie plaats te zoeken waar deze plaquette bevestigd kan worden. Als ik afdaal, zie ik het slechte zicht snel nog slechter worden. Er zitten dit jaar opmerkelijk veel algen in het zeewater wat het zicht op dit wrak reduceert naar een meter. Het zal een uitdaging gaan worden voor onze foto- en filmploeg om hier iets moois van te maken.
-
-
Het plakaat ter nagedachtenis aan de bemanning van de HMS Enk
-
Emotionele reacties
De HMS Esk was oorspronkelijk 100 meter lang, maar valt hier na meer dan 82 jaar langzaam uiteen. Op de bodemscan in het stuurhuis van ons expeditieschip had ik gezien dat er drie grote brokken op de bodem liggen. Het grootste wrakdeel is de machinekamer waar de stoomketels en de zware machines ooit goed voor 38.000 pk herkenbaar zijn. Verder de stoomleidingen, afsluiters, boilers en andere onderdelen. Alles is begroeid met anemonen in prachtige kleuren en grote krabben en kreeften scharrelen rond. Overal zwemmen de altijd aanwezige steenbolken en wat jonge kabeljauw, mullen en gehoornde slijmvissen. Met de serene rust die hier altijd heerst, is het een mooie laatste rustplaats voor de marinemannen die om het leven zijn gekomen. De twee jongste duikers van het team, Arjan van Uhm en Rienk Zotter, maken de plaquette vast aan het wrak. We blijven nog heel even kijken naar de plaquette en eren in gedachten de opvarenden van deze tragedie.
Verdere expeditie
Tijdens deze expeditie duiken we ook op het grote wrak van de Inter Ocean 2, een tijdens de sleep gezonken boorplatform in 1989. Er rest nu een enorm grote stalen constructie op de zeebodem, volledig begroeid met anemonen en andere vormen van zeeleven. Onder de dekken kunnen zich grote scholen vis ophouden van steenbolken, kabeljauw en zeebaars. Het blijft altijd spannend om onder zulke grote constructies door te zwemmen, niet wetende wat je gaat tegenkomen.
De grote winches en bolders zijn goed te zien en de dekverlichting en patrijspoorten in de opbouw zitten nog stevig op hun plaats. Een ander bijzonder wrak in de buurt stamt uit de Eerste Wereldoorlog de U-97. Deze 70 meter lange Duitse onderzeeboot is hier ruim 100 jaar geleden op de Noordzeebodem beland. De reden van het ongeval is niet bekend, maar zou een zeemijn geweest kunnen zijn. Als ik 28 meter afdaal zie ik de grote toren opdoemen van wel 4 meter hoog. Aan de zijkant steekt de periscoop naar boven en de kleine patrijspoortjes met het glas erin zitten nog op hun plaats. Een paar meter voor de toren staat een groot 88 mm kanon naar boven te wijzen en dat maakt dit wrak heel bijzonder. Meestal zijn de bronzen toren en het kanon en alles wat boven de romp uitsteekt er door de zware sleepnetten van vissersschepen afgetrokken. Dat hier gevist wordt, zien we aan de grote afgescheurde netten die aan de achterzijde aan de winches en dekluiken zijn vastgehaakt. Wij halen in totaal meer dan 250 kilo aan netten en afval in twee duiken van dit wrak. Dat na 100 jaar hier een nog complete U-boot is terug te vinden blijft uniek. Door de dikke cilinder van de drukhuid is deze extreem sterk en zal nog tientallen jaren de stormen en stromingen weten te trotseren.
Onderweg naar Lauwersoog maken we nog een aantal mooie duiken op wrakken van meer dan 120 meter lengte in de middenberm van de Noordelijke en Zuidelijke vaarroute. In dit op de zeekaarten aangegeven paarse deel mag gedoken worden. Bijzonder dat je op een paar honderd meter afstand enorme containerschepen van 400 meter lengte en geladen met 21.000 containers voorbij ziet varen. Een aantal van deze enorme stalen wrakken zijn geklonken en voorzien van stoomketels, boilers, afsluiters, leidingen en grote bergen kolen. Duidelijk dat het dan om stoomschepen gaat eind 19e eeuw. Dat de vissers deze wrakken weten te vinden bewijzen de tientallen oude kreeftenkooien en afgescheurde visnetten. Iedere duik die we hier maken weten we honderden kilo’s aan netten en afval te bergen. De oude kreeftenkooien zitten meestal propvol met kreeften en krabben maar zijn zwaar verzand en moeilijk te bergen. Als we deze niet kunnen meenemen snijden we de kooien open zodat deze stoppen met deze dierenkwelling.
Het was een zeer geslaagde expeditie met een heel bijzondere missie. Ons foto- en filmteam heeft geprobeerd mooie beelden te maken van het wrak en de plaquette, wat niet meeviel met dit slechte zicht. Als we via internet de familieleden van James op de hoogte brengen en de beelden laten zien, krijgen we hele emotionele reacties, waaronder van Matt Halliday: ‘Dat is meer dan geweldig en het heeft me emotioneel gemaakt, om eerlijk te zijn. Ik kan jou en iedereen die betrokken is geweest niet genoeg bedanken voor de hulp die jullie hebben gegeven om de bemanning van de Esk, inclusief mijn oom, te herdenken. Ik heb er geen woorden voor en zal jullie eeuwig dankbaar zijn. Dank jullie wel.’
SDDNZS heeft de familie een heel groot plezier gedaan en voor James iets kunnen terugdoen voor het grootste offer wat hij en zijn collega’s voor onze vrijheid hebben kunnen geven.
Meer dan 400 schoonmaakduiken
Stichting Duik de Noordzee Schoon heeft afgelopen twaalf jaar achttien Noordzee-expedities uitgevoerd en in totaal meer dan 400 schoonmaakduiken gemaakt. We hebben meer dan 80.000 kilo aan (plastic)afval, netten, vislijnen, vislood en afgebroken kreeftenkorven aan land gebracht. Deze materialen worden zoveel mogelijk gerecycled.
HMS ESK
Type: snelle onderzeebootjager (destroyer)
Bouwjaar: 1931
Afmetingen: 100 x 10.1 x 3,8 meter.
Voortstuwing: grote stoommachines met 38.000 pk
Snelheid: maximaal 35,5 knopen
Positie: N 53.26.550 / O 03.47.920
De andere schepen van het 20th destroyer flotilla: HMS Express, HMS Icarus, HMS Interpid, HMS Ivanhou, HMS Kelvin, HMS Jupiter en HMS Vortigern.