Als we aan natuurdocumentaires denken dan denken we vaak het eerst aan de BBC series van David Attenborough. Schitterende producties waarvoor miljoenen euro’s beschikbaar zijn en de mogelijkheden onbeperkt. Tot voor enkele jaren geleden kwam het dan ook bij niemand in Nederland op om zich aan een natuurdocumentaire te wagen. Totdat in 2013 de film ‘De Nieuwe Wildernis’ in de bioscoop verscheen. Deze productie was tot stand gekomen met een budget dat slechts een schijntje bedroeg dan dat van de gemiddelde BBC productie. Niettemin droop de kwaliteit van de film af en liet deze een onuitwisbare indruk achter. Plotseling stond de Nederlandse natuur volop in de belangstelling en werd de film een voorbeeld voor veel andere natuurdocumentaires over Nederland en haar natuur.
Verrast door uitstekende natuurfilms
‘De Nieuwe Wildernis’ effende het pad voor ploeterende natuurfilmers die vaak op een muur van onbegrip en financiële beperkingen stootten. In het kielzog van DNW volgden de jaren erna een aantal kwalitatief zeer behoorlijke tot uitstekende natuurfilms. De Wadden werden op weergaloze wijze in beeld gebracht in de films ‘WAD’ en ‘Silence Of The Tides’, de natuur op de Veluwe kreeg de hoofdrol in ‘WILD’ en ondertussen maakten de makers van DNW nog drie films met als meest actuele ‘Wild Port Of Europe’. Andere filmmakers beperkten zich tot één diersoort in de hoofdrol zoals in ‘WOLF’ en ‘GRUTTO!’. Ook de televisiekijkers werden verrast door een keur van natuurdocumentaires van Nederlandse makelij, kortom; Nederlandse natuur is hot.
Alle kwaliteit maakt natuurlijk dat de Nederlandse kijker verwend geraakt is. Niet alleen in de bioscoop of op televisie ziet hij de meest spectaculaire beelden, ook op kanalen als YouTube zijn vaak bijzondere films te bewonderen. Waarom zou je überhaupt nog de moeite willen nemen om een film te maken, de lat ligt erg hoog?
Laten we beginnen vast te stellen dat het maken van een goede film niet afhangt van het prijskaartje dat aan je apparatuur bungelt! De hedendaagse, betaalbare camera’s kunnen video-opnames maken van meer dan behoorlijke kwaliteit. Dus dat is ook geen reden om je niet aan een (natuur)film te wagen. Daarnaast is het ook zo dat een goede cameraman met een mindere camera vaak een betere film maakt dan een slechte cameraman met onbeperkte financiële mogelijkheden. Dus op naar het maken van je eigen onderwater natuurfilm.
Geduld
Dé belangrijkste eigenschap die jij als natuurfilmer moet hebben is geduld. De natuur laat zich niet scripten en alles dat jij in je hoofd hebt zal niet precies op het moment gebeuren dat je er op ligt te wachten. Anderzijds is het zo dat de natuur je ook onverwacht kan verrassen met een gebeurtenis die slechts zelden door een levende ziel wordt gezien; maar jij had als geluksvogel precies op dat moment je camera paraat.
De natuur kan je verrassen met een gebeurtenis die slechts zelden iemand ziet.
Als onderwaterfilmer geldt het bovenstaande misschien nog wel extra. Dieren zijn het grootste deel van hun tijd bezig met saaie dierendingen. In een bos kun je als cameraman urenlang, met de camera in de aanslag, liggen wachten op dat ene shot. Hoe anders is dit onder water. Jij hebt niet meer tijd dan de luchtvoorraad die je hebt meegenomen. Hierdoor heb je als onderwaterfilmer veel minder de gelegenheid verschillende shots te draaien waarmee de editor (waarschijnlijk jijzelf) uiteindelijk een verhaal kan bouwen.
Kennis van zaken
Als onderwaterfilmer is kennis van zaken onontbeerlijk. Een geslaagde film begint bij een stukje basiskennis biologie. Gewapend met de kennis over een bepaalde soort wordt het plotseling gemakkelijker om gedrag te voorspellen en daarmee de kans te vergroten dat je de juiste opnames kunt maken. Ook zul je onder water, bijvoorbeeld aan de hand van voedselresten, in staat kunnen zijn te ontdekken waar bepaalde dieren zich schuil houden.
Basis voor een film, elke film, is het verhaal. Dit geldt voor de Hollywood blockbusters net zo goed als voor de film die jij wilt gaan maken. ‘Maar de natuur laat zich niet scripten’ – schreef je eerder? Dit is inderdaad zo, maar gewapend met een verhaal kun je wel veel gerichter te water gaan om daar de gewenste opnames te maken. Een natuurfilm is geen authentieke weergave van de werkelijkheid, maar zijn gedramatiseerde verhalen. De scenes bestaan meestal uit beelden van dieren die gedurende meerdere dagen (duiken) zijn gemaakt. Het zijn vaak geeneens dezelfde dieren. De interactie komt pas tot stand op de montagetafel. De editor kiest simpelweg de shots die gezamenlijk het meeste effect of emotie sorteren. Het grote voordeel is dat jij, met kennis van het verhaal, veel gerichter bepaalde opnames kunt maken en niet te veel tijd verspilt aan het maken van opnames die je toch niet gaat gebruiken.
De kijker boeien
Wat je met jouw verhaal (film) probeert te bewerkstelligen is dat je de kijker boeit. Dat klinkt heel abstract maar dit wil niet meer zeggen dan dat je jouw publiek nieuwsgierig maakt naar het vervolg van jouw film. Pas dan blijven ze tot het einde toe kijken.
Deel jouw verhaal dus op in hoofdstukken. Aan het begin van een hoofdstuk onthul je een tipje van de sluier zodat de kijker nieuwsgierig wordt. Vervolgens werk je naar de onthulling toe en terwijl je de onthulling prijsgeeft bouw je weer het begin van een nieuw hoofdstuk in met weer een onderdeel dat de kijker nieuwsgierig maakt.
Gewapend met een verhaal kun je de gewenste opnames maken.
Belangrijk is het te weten dat je niet alles hoeft uit te leggen. Kijkers snappen vaak vanuit een beeld al wat er mogelijk aan de hand is. Iedereen kent wel het voorbeeld van een vrolijke vis die het rif afstruint naar eten of een partner. Door af en toe het beeld van een naderende haai te introduceren begrijpt de kijker dat er moeilijkheden voor de vis op komst zijn. De kijker wordt echter wel nieuwsgierig of de vis de haai te slim af zal zijn of dat deze de volgende maaltijd van de rover wordt. Nieuwsgierig zal de kijker de ontwikkeling van jouw hoofdstuk willen volgen.
Kort opgesomd kun je de kijker nieuwsgierig houden door de volgende verhaalstructuren te gebruiken:
- Informatie voor de kijker achterhouden en deze steeds, beetje bij beetje, te onthullen.
- De kijker net genoeg informatie geven waardoor de kijker zich steeds weer een andere afloop van de verhaallijn kan voorstellen.
- Informatie geven die de kijker eigenlijk helemaal niet nodig heeft en deze zo op het verkeerde been zetten – in vakjargon red herring
- Steeds wanneer een kijker een vraag oplost een nieuwe vraag creëren.
- Het gebruik van cliffhangers; steeds een verhaallijn op een cruciaal moment afbreken en overgaan in een andere verhaallijn.
- De kijker meer informatie geven dan de hoofdpersoon waardoor de kijker zich afvraagt of de hoofdpersoon het gevaar tijdig onderkend (een duiker die zich klaarmaakt met de rug naar het water terwijl je in de verte een haaienvin door de golven ziet glijden).
Bovenstaande voorbeelden kunnen de basis vormen voor elk soort film dat je wilt maken. Voor korte films kun je jezelf beperken tot één of twee van deze verhaalvormen. Voor langere films geldt dat je meerdere hoofdstukken zo zult moeten opdelen om de kijker te kunnen blijven boeien.
Een verhaal is grofweg opgedeeld in drie delen. De film begint met een introductie waarin de kijker kennis maakt met de hoofdrolspeler, locatie waar de film zich afspeelt of het onderwerp. Deze introductie betreft de eerste vijftien procent van de filmlengte. Dan volgt het middendeel waarin zich het verhaal ontvouwt. Besluiten doe je met het slot dat ook weer zo’n vijftien procent van de film beslaat. Let wel; dit is een indicatie waarmee met creativiteit gespeeld kan worden. Er zijn zelfs filmmakers die beginnen met het einde van een verhaal. De rest van het verhaal is dan de zoektocht naar hoe dat einde zo gekomen/geworden is waarbij in het slotdeel de cruciale informatie wordt onthuld en het verhaal op zijn plek valt.
In het volgende deel van deze serie gaan we het hebben over het monteren van films en hoe je, met behulp van beeld en geluid, jouw verhaal zo duidelijk mogelijk kunt vertellen.
Over Ronald Faber
Ronald Faber is meervoudig Nederlands en Wereldkampioen Onderwaterfotografie. Hij maakt natuurfilms en documentaires over uiteenlopende zaken. Wil je meer weten over Ronald en zijn werk? Kijk op www.ronaldfaber.nl.
