Klimaatbestendige riffen

Op de bodem in de smalle zeestraat tussen Shimoni (zuid-Kenia) en het eiland Wasini staan mysterieuze bouwsels. In het groenige water van het Wasini Channel komen we eerst een kerstboom tegen van pvc-buis, die met een emmer beton aan de bodem is verankerd. Een boei houdt het gevaarte overeind. Een stukje verderop doemen een paar tafels op, zonder blad maar bespannen met touwen. Iets dieper: flessenriffen. Dat zijn groepjes wijnflessen in een betonnen voet gegoten. De constructies hebben met elkaar gemeen dat ze zijn behangen met kleine stukjes koraal. Als kerstballen aan touwtjes bungelen de stekjes in het water en steken ze uit de flessenhalzen, vol verwachting op weg naar groot, groter, grootst.

Het is de kraamkamer van Stichting REEFolution en Wageningen University. De rekken en kerstbomen zijn ter plekke in elkaar geknutseld en neergezet voor onderzoek naar koraalkweek. Intussen zijn onderzoeken gestart naar de invloed van grazers (juffertjes en zee-egels) op de groei van koraal. De ambitie liegt er niet om. ‘Uiteindelijk willen we een klimaatbestendig rif maken,’ zegt Ewout Knoester die als student-assistent het project in goede banen leidt. ‘Dat is een grote uitdaging.’

Veerkrachtig

Als we de riffen achter Wasini Island bekijken lijkt er weinig aanleiding om juist hier een project voor koraalherstel te doen. De riffen ogen gezond met grote kolonies steenkoraal en schooltjes vis. ‘Je moet je wel realiseren dat er redelijk wat vis aanwezig lijkt door het grote contrast met de gebieden buiten het park,’ zegt Ewout Knoester. ‘Daar zijn minder soorten en zijn de vissen ook een stuk kleiner omdat er veel wordt gevist. Bovendien is het moeilijk te zeggen hoe goed het Marine Park er echt aan toe is, omdat bijna niemand weet hoe het eruitzag voordat de mens het gebied op grote schaal ging verstoren. Haaien kom je bijvoorbeeld bijna niet in het park tegen, maar of ze er 40 jaar geleden wel waren, is onbekend.’  Ewout ziet zeker aanwijzingen dat het rif is verstoord. ‘We zien regelmatig afgebroken en omgevallen koraal. Soms zien we dood en met algen overgroeid koraal. Dat komt voor een deel door de hoge temperatuur in maart 2016, en door onbekende oorzaken zoals ziektes of eerdere temperatuurstijgingen. Toch lijkt het rif bij Shimoni veerkrachtig. Ondanks de vele bedreigingen blijft het koraal terugkomen.’

Wat zijn die bedreigingen?

‘Vernieling van het rif door ankers, dynamietvissen, rondwaden en toerisme zijn voor de hand liggende redenen waarom het rif achteruit gaat. Overbevissing is net zo slecht maar dan indirect. Vissen houden het rif schoon van algen waardoor het koraal kan groeien. Door overbevissing krijgen de algen kans om het koraal te overgroeien, en sterft het koraal door lichtgebrek. Verder zijn milieuvervuiling en toerisme in de toekomst serieuze bedreigingen voor het rif bij Shimoni. Bijvoorbeeld het lozen van voedselrijk water waardoor de algen nog meer toenemen, of het bouwen van hotels en havens waardoor zand het koraal verstikt. Eigenlijk zien we overal waar de lokale bevolking toeneemt (en dat doet het in Kenia!) de lokale bedreigingen voor het koraalrif toenemen en elkaar versterken. Meer toerisme leidt tot meer bebouwing, meer verkoop van vis en meer bezoekers bij het rif. Het rif gaat dan al achteruit door zand en voedseldeeltjes die in het water terecht komen, en loopt acute schade op door visserij en onoplettende toeristen. Wat aan rif overblijft krijgt nog meer last van algen omdat de grazende vissen zijn weggevangen. Het probleem van lokale bedreigingen is dus niet alleen dat ze toenemen, maar vooral dat ze effectief samenwerken om het koraal om zeep te helpen.’

Dan heb je de lokale bevolking hard nodig bij het project?

‘Het verdwijnen van het rif zou betekenen dat de inwoners van Shimoni een andere bron van inkomsten moeten vinden. Op het moment lijkt dat niemand bezig te houden. Vissers zien alleen dat in de beschermende delen van de zee meer vis zit – waar ze dus niet bij mogen. Bescherming van het rif betekent voor de korte termijn dat er minder visgronden voor de vissers overblijven. Het is een lastige situatie. Aan de ene kant proberen we het rif te herstellen om de vissers en inwoners van Shimoni te helpen, maar op de korte termijn moeten sommige delen dan wel worden afgesloten. In de ideale situatie zou de bevolking zich verantwoordelijk voelen voor hun eigen rif, maar op het moment zijn de kennis over en de zorg voor het rif niet aanwezig. Daar moeten we met het project nog flink aan werken, willen we op de lange termijn succes hebben.’

‘De lokale autoriteiten zoals de Fisheries Department en Kenya Wildlife Service zien wel het nut van het project. Tijdens vergaderingen is iederen lovend. Maar als we met een concreet verzoek komen, wordt dit altijd tegengewerkt door een omslachtig, bureaucratische proces. Het is lastig om in te schatten of dit komt omdat ze het project eigenlijk toch niet steunen of dat dit gewoon de manier van werken is in Kenia. Voor mijn gevoel het laatste. Het is vooral een kwestie van verwachtingen aanpassen en elk succesje vieren zodat het project vaste voet aan de grond krijgt in Shimoni.’

De flessenriffen lijken minder succesvol, weet je al waarom?

‘Er zijn een paar oorzaken. Ten eerste: sommige flessen staan te diep. Het koraal krijgt dan minder licht en groeit niet goed, of het wordt eerder ziek en valt uit de flessen. Dit lost meteen een van onze eerste onderzoeksvragen op, namelijk: waarom groeit er geen koraal op deze diepere locaties? Is dat door gebrek aan hard substraat of door gebrek aan licht? Nu is duidelijk dat gebrek aan licht de voornaamste reden is. Een tweede oorzaak is verrassender. Agressieve juffertjes hebben zich een groot deel van de riffen toegeëigend en zijn druk bezig geweest het koraal weer uit de flessenhalzen te halen. Waarom ze dit precies doen, weten we niet. Waarschijnlijk willen ze de flessen gebruiken om hun eitjes op af te zetten, maar waarom het koraal dan weg moet is onduidelijk. Daarnaast zien we af en toe groene zeeschildpadden en karetschildpadden bovenop de flessenriffen uitrusten waardoor er mogelijk ook koraalfragmenten uitvallen. En ten slotte hebben sommige flessenriffen gewoon pech gehad. Daar is het koraal slachtoffer geworden van een voorbijtrekkende doornenkroonzeester met honger in koraalpoliepen.’

Heeft terugplaatsen van koraal zin?

‘Alleen als we eerst de lokale bedreigingen wegnemen. Als we dat niet doen, wordt het rif net zo snel weer afgebroken als we het opbouwen. Daarbij is het belangrijk om alleen gebieden te herstellen waarvan we weten dat er vroeger ook koraal heeft gestaan. Op een plek waar nooit koraal heeft gegroeid zal herstel niet werken – er is meestal een goede reden waarom koraal het op zo’n plek niet doet. En tot slot moeten we naast de lokale invloed iets doen aan de wereldwijde bedreiging van opwarming en verzuring van de oceaan. Zelf als alle landen de CO₂ afspraken van Parijs nakomen, zijn de vooruitzichten voor de koraalriffen opvallend slecht. Naar schatting is in 2050 nog maar 10% van de riffen in leven. Ik kan zelf moeilijk geloven dat het zo snel zal gaan, maar als we naar het Groot Barrièrerif in Australië kijken dan lijkt het toch echt te gebeuren. Het beste dat we kunnen doen is het rif bij Shimoni in een zo gezond mogelijke staat brengen, zodat het sterk genoeg is om klimaatverandering te weerstaan.’

___________________________________________________

Over REEFolution

REEFolution is een initiatief van rozenkweker Erik Stokman uit Oosterbeek. Hij kweekte tot voor kort zijn rozen in Kenia en dook regelmatig bij Pilli Pipa in Shimoni. Erik is lid bij NOB-vereniging de Heiduikers. Daar duikt ook Tinka Murk, leerstoelhouder Marine Animal Ecology aan de Wageningen University. Zo ontstond in het clubhuis in Ede het idee voor onderzoek naar koraalherstel in Kenia. Stichting REEFolution wil het koraal helpen door herstelprogramma’s mogelijk te maken. In 2015 is de stichting begonnen in Kenia. REEFolution laat koraal kweken en terugplaatsen op beschadigde riffen, en betrekt de lokale bevolking daarbij. Wageningen University legt de wetenschappelijke basis onder de aanpak met onderzoek naar de staat van het rif, de beste methode om koraal te kweken en de selectie van plekken om koraal terug te zetten. Meer info vind je op www.reefolution.org.