De oud inspecteur bij de Arbeidsinspectie Peter de Leeuw zegt in zijn artikel van januari dat schoonmaakduiken niet alleen onverstandig is, maar ook verboden. Is schoonmaakduiken onverstandig? Dat hangt helemaal af van de omstandigheden. Is schoonmaakduiken verboden? Dat staat niet in de wet.
Als ik op zondagmiddag in de Vinkeveense plassen ga duiken, ‘vang’ ik vaak zwevend plastic en neem dat mee naar boven. Raakt iemand een vin kwijt dan speur ik de bodem af, pik hem op en help het ding weer aantrekken. Ik maak ook graag foto’s en zet die dan op Facebook. Elk lid van onze vereniging heeft zo wel eens een foto van mij gehad. Is dit onverstandig? Naar mijn idee zelfs minder onverstandig dan op een racefiets deelnemen aan het verkeer. Is dit verboden? Het antwoord is nee!
Sluisdeur repareren
Sommige activiteiten zijn voor sportduikers wel onverstandig. Als recreatieve duiker haal je beter geen fietsen uit een stikdonkere gracht in Amsterdam. Met de vereniging een gezonken zeiljacht lichten uit de Oosterschelde is ook niet verstandig. En reparaties verrichten aan sluisdeuren of inspecties uitvoeren onder zeeschepen zijn niet bedoeld voor de recreatieve duiker. Ook zou ik als directeur van een dierentuin niet elke willekeurige sportduiker mijn aquaria laten schoonmaken.
Voor werk onder water moeten er volgens de arbo-regels een werkinstructie zijn, een aparte risico-inventarisatie, goed materiaal, een eerstehulpuitrusting en een ploegleider en/of een reserveduiker. De werkgever moet gecertificeerd zijn en de duikers hebben een voorgeschreven (beroepsduik-) opleiding. Wordt er dieper gedoken (en gewerkt!) dan negen meter of hebben we te maken met stroming of decompressie dan moeten de werkzaamheden vooraf bij de inspectie worden gemeld. Bij dieptes groter dan vijftien meter moet er zelfs een decompressiekamer op de duikstek aanwezig zijn. Om onder al die regels uit te komen zijn er soms organisaties die werkzaamheden door ‘vrijwilligers’ laten uitvoeren. Dat heeft de wetgever voorzien. De wet zegt dat vrijwilligers onder de regels vallen, net als ZZP’ers.
Glijdende schaal
Als ik op zondagmiddag met de club ga duiken in de Grevelingen dan is er geen sprake van ‘werk’ in de zin van de wet, ook al nemen we netjes mee om afval in op te bergen. Maar het wordt anders als de gemeente een actie organiseert en onze vereniging vraagt om het plaatselijke kanaal ‘schoon te duiken’ of om de grachten op te ruimen ter voorbereiding op een zwemtocht. Het wordt helemaal anders als we dan ook oude autowrakken uit het water gaan halen. Er is dus een glijdende schaal tussen arbeid en een schoonmaakactie. Net zoals er verschil is tussen iemand die als hobby in zijn schuurtje een tafel timmert en de timmerman die een zaagmachine bedient. Voor die laatste zijn strenge veiligheidsvoorzieningen verplicht. Voor zelf klussen niet.
De wetgever heeft bij het maken van de wet niet gedacht aan recreatieve duikers en is de duikverenigingen gewoon ‘vergeten’. Ook laat de wet nergens zien waar nu precies ‘werk’ begint en hobby eindigt.
Arbeidsinspectie weet het ook niet
Peter de Leeuw zegt in zijn stuk dat een sportduiker gewoon een buitenboordmotor of een ander verloren voorwerp mag opduiken zo lang het maar niet in verenigingsverband gebeurt. In de folder van de Arbeidsinspectie staat: ‘Wanneer je tijdens een duik je eigen duiklamp wilt gaan zoeken, omdat je deze duiklamp bent verloren, dan is er volgens de Arbowet niets aan de hand. Zodra je echter aan een andere duiker vraagt om jouw duiklamp te gaan zoeken ontstaat er, in termen van de wet, een gezagsverhouding. In dit geval gelden alle bepalingen uit het arbeidsomstandighedenbesluit, net zoals die voor alle beroepsduikers van toepassing zijn.’ Wie heeft er nu gelijk?
Juridisch zijn geen van beide beweringen houdbaar. Op basis van de Arbowet heeft er nog nooit vervolging van recreatieve duikers plaatsgevonden. Wel zijn er instructeurs en een duikschool veroordeeld wegens lichamelijk letsel door schuld. Dat kwam omdat men de veiligheidsnormen bij opleidingen onvoldoende in acht genomen had. (Naar PADI standards of NEN normen!) De Arbowetgeving kwam in het oordeel van de rechter zelfs helemaal niet aan de orde. En wat zou de rechter zeggen van al die onderwaterfotografen die de meest prachtige foto’s voor de duikbladen maken? Moeten die allemaal een Cat A en B beroepsduikbrevet gaan halen, met een duikploegleider, een reserveduiker en een decompressietank op de kant? Uit de beoordeling van ongevallen bij sportduikers (DAN 2015) blijkt dat de risico’s voor recreatieve duikers voornamelijk zitten in het niet of slecht navolgen van de veiligheidsvoorschriften die iedereen in zijn opleiding leert. De Arbowet voegt daar niets aan toe.
Advies
Besluit jouw vereniging wel gewoon mee te doen aan activiteiten als schoonmaakduiken, maak er dan niet meer van dan een leuke actie. Ga dus geen schepen lichten of iets van dien aard. Aanvaard geen expliciete duikopdrachten of aanwijzingen voor de activiteit. Het is een actie van de vereniging en iedere deelnemer bepaalt dus zelf of hij wel of niet duikt. Houd je tijdens de actie aan de gebruikelijke veiligheidsregels van NOB, PADI, SSI of andere duikorganisatie. Dat wil zeggen: maak een goede ‘check de stek’, zorg voor een kantwacht, een noodplan en een eerstehulpuitrusting, zoals je doet bij iedere verenigingsduik.
_________________________________________________
Mr. A.L.K. (Leo) Blokland MPM is advocaat, bedrijfskundige en nationaal coördinator van het DAN Legal Network. Leo is PADI instructeur en NAUI technisch duiker. Regelmatig schrijft hij over juridische zaken op Duikeninbeeld.tv. www.advocatenkantoorKA.nl duiken@leoblokland.nl