Koraalbewonende wormslak in Caribisch Nederland

Duikers op Bonaire en Curaçao is het waarschijnlijk nog niet opgevallen dat we er een nieuwe slakkensoort bij hebben in ons koninkrijk. Deze soort is lange tijd onopgemerkt gebleven en daar zijn meerdere redenen voor te bedenken. Allereerst lijkt deze soort niet op een slak maar meer op een worm en is daarbij is hij niet bijzonder groot. Daardoor is deze soort in elk geval niet opgemerkt door schelpenverzamelaars. Verder verplaatst het dier zichzelf niet, maar zit het vast op het koraal. Zo springt hij minder in het oog. Het slakkenhuis bestaat uit een koker van kalk die meestal begroeid is door algen. Dat draagt bij aan de camouflage. Ten slotte is deze soort ook elders in de Cariben nog niet bekend, zodat niemand er naar gaat zoeken. Waarschijnlijk is de wormslak enkele jaren geleden geïntroduceerd, maar we weten niet precies wanneer en waarvandaan. Natuurlijk is het theoretisch ook mogelijk dat het dier wel altijd aanwezig was, maar gewoon nooit eerder was gevonden. De kans daarop is wel klein.

Wormslakken

Wormslakken zijn slecht bekend onder duikers en schelpenverzamelaars. Dat gaat zelfs op voor de soorten die in ondiep water voorkomen en in principe makkelijk bereikbaar zouden moeten zijn. Ze zijn lastig om te verzamelen, doordat hun schelp vastzit aan hard substraat. Ze worden daardoor ook weinig op het strand gevonden. Hun schelpen zijn niet opvallend fraai, vanwege de onregelmatige windingen en het ontbreken van bonte kleuren. Bij sommige wormslaksoorten hechten de dieren zich vast aan de schelpen van soortgenoten, waardoor er rifvormige kolonies kunnen ontstaan. Zo zijn ze ook het meest bekend als fossiel.

De naam wormslak hebben ze danken aan de gelijkenis met buisvormende wormen, zoals kerstboomwormen. Zowel de buizen van de wormslakken als die van de wormen hebben een deksel (operculum). Het deksel van de slakken is spiraalvormig en dat van de worm heeft geweivormige stekels. De buis van de wormslak maakt eerst regelmatige windingen, maar die daarna worden steeds losser. Van enkele wormslaksoorten is bekend dat ze op levend koraal leven, net als sommige kerstboomwormen. Bij zowel de slakken als de wormen kunnen de buizen langzamerhand worden ingekapseld in het skelet van de koraalgastheer.

Koraalrifonderzoek

Het koraalrifonderzoek van Naturalis is al tientallen jaren gericht op de diversiteit van dieren die in en op levend koraal leven. Daarbij wordt vooral onderzocht of bepaalde groepen ongewervelden een speciale voorkeur hebben voor bepaalde koraalsoorten als gastheer of dat ze juist heel weinig kieskeurig zijn en op allerlei gastheersoorten gevonden kunnen worden. Eind 2021 werd er een bijzondere ontdekking gedaan tijdens veldwerk op Curaçao door een team van marien biologen en studenten van Naturalis en de Rijksuniversiteit van Groningen. Tijdens deze mini-expeditie werd voor het eerst de aanwezigheid van koraalbewonende wormslakken waargenomen in de Cariben. Ze behoren tot het genus Petaloconchus. De enige bekende Caribische soort van dat genus is Petaloconchus varians en die is rifvormend in ondiep water. De enige koraalbewonende soort binnen het genus, P. keenae, is alleen bekend van de Indische en Stille Oceaan. De soort van Curaçao lijkt hierop qua vorm en habitat, maar omdat het onzeker is welke soort het betreft, wordt deze voorlopig Petaloconchus sp. genoemd. Door onderwaterfoto’s van eerder veldwerk te raadplegen weten we dat deze wormslak in elk geval al in 2014 op Curaçao voorkwam en in 2019 op Bonaire.

Meer onderzoek nodig

Er is meer onderzoek nodig om duidelijkheid te krijgen over de identiteit van deze soort. Het betreft waarschijnlijk geen nieuwe soort, want dan zou die al eerder zijn gevonden. Het is mogelijk dat het gaat om de koraalbewonende soort uit Indische en Stille Oceaan, die dan naar de Caribische Zee zou zijn getransporteerd. Misschien gaat de soort algemener worden dankzij veranderende milieuomstandigheden. Als deze nieuwe vondst meer bekendheid krijgt, is het mogelijk dat er meer meldingen van andere delen van de Cariben zullen volgen.

De wormslak is aangetroffen in 21 soorten koraal, zowel in steenkoralen als brandkoralen, wat erop duidt deze slak niet kieskeurig is wat gastheer betreft. Dit aantal is minder dan dat van de kerstboomwormen in de Cariben met 26 geregistreerd gastheersoorten. Dit gebrek aan kieskeurigheid sluit niet uit dat het inderdaad dezelfde soort betreft die samenleeft met Indo-Pacifische koraalsoorten.

Giftig slijm

Mocht deze wormslak zich in de toekomst gaan gedragen als een invasieve soort, dan kan deze een pest gaan worden. Veel wormslakken scheiden slijm uit in de vorm van een net om plankton te vangen. Dit slijm is giftig, waardoor het de omliggende koraalpoliepen kan doden. Daarbij kan de schelp ook nog eens over de koraalpoliepen heen groeien. Dit betekent dat als deze wormslak erin slaagt om algemener te worden en plaagproporties bereikt, dit nadelig kan zijn voor de koralen. Het is duidelijk dat er meer onderzoek gedaan moet worden aan deze soort. Lezers van Onderwatersport kunnen nu in elk geval ook proberen om de slak te vinden tijdens hun volgende duik in de Cariben.