Op onze aardbol lopen, kruipen, vliegen en zwemmen ongelofelijk veel dieren rond. Soms eigenaardig van vorm, soms met de prachtigste kleuren of goed gecamoufleerd. Soms zien we dieren die zich hetzelfde gedragen, of zien ze er hetzelfde uit maar met andere kleuren. Deze eigenschappen dienen ongetwijfeld een doel. Tijdens een duikvakantie kom je allerlei soorten tegen die in Nederlandse wateren niet voorkomen. Ben je geïnteresseerd in biologie dan is het leuk er een naam bij te zoeken. Maar ja, een boek bladzijde voor bladzijde nalopen of op internet op “vis” of “anemoon” zoeken, is onbegonnen werk. Gelukkig heeft de wetenschap hier iets op gevonden. Wetenschappers hebben een indeling gemaakt van het dierenrijk. Hoewel dit af en toe voor verrassingen zorgt is dit met wat oefenen goed te gebruiken om het beestje bij de naam te noemen.
Rijk en stammen
Carolus Linnaeus was in 1735 de eerste die met het “Systema Naturae” een aanzet gaf voor een systematische indeling van alles wat er op aarde leeft. Hij splitste het leven in twee rijken op: het plantenrijk (Plantae) en het dierenrijk (Animalia). De twee rijken werden onderverdeeld in stammen. Een van die stammen in het dierenrijk zijn bijvoorbeeld de chordadieren (Chordata). Deze stam is vernoemd naar de chorda dorsalis: een elastische, weefselachtige streng die langs de rug van een embryo loopt. Alle dieren die in het embryonale stadium een chorda dorsalis hebben, worden daarom tot de Chordata gerekend. De ontwikkeling tot volwassen dier verloopt niet bij alle dieren hetzelfde. De stam Chordata wordt weer verdeeld in 3 onderstammen. Dat zijn (1) de Tunicata (manteldieren zoals zakpijpen), (2) de Cephalochordata (schedellozen met 30 soorten lancetvisjes) en (3) de Vertebrata (gewervelden). Onder andere de mens, vissen en vogels behoren tot de onderstam Vertebrata.
Mollusca (weekdieren) zijn weer een andere stam. Hierin zijn de inktvissen, tweekleppigen en naaktslakken ingedeeld; allemaal dieren met een week lichaam. Nog een andere stam zijn de Cnidaria (neteldieren) met daarin onder andere de kwallen, hydroïdpoliepen en bloemdieren. Bedenk maar eens waarom ze allemaal zijn ingedeeld bij de neteldieren… Stammen zijn nog globale indelingen van dieren die iets met elkaar gemeen hebben. Na de stam komt de klasse. Vissen worden verdeeld in twee klassen. De meeste vissen horen tot de klasse van de Actinopterygi (straalvinnigen). Deze vissen hebben hoorn- of beenachtige structuren in hun vinnen voor de ondersteuning. De enige andere klasse zijn de Sarcopterygii (kwastvinnigen) en deze bestaat voor de vissen alleen uit de Coelacanthen en de longvissen. Laten we een zoektocht beginnen met Syngnathus acus.
Zeenaald of zeenaald?
Syngnathus acus, sommige duikers weten meteen waarover het over gaat en anderen hebben geen flauw benul. Zeg ik zeenaald dan gaat er bij de meesten een lichtje branden. Maar hier dient zich meteen een probleem aan. Over welke zeenaald gaat het? We hebben in Nederland de grote, de kleine en de adder zeenaald. Daarom zijn de Latijnse namen uitgevonden. Zeg ik Syngnathus acus dan is duidelijk om welke vis het gaat. Op de hele wereld is er maar één vissoort met de naam Syngnathus acus. Deze vis noemen wij de grote zeenaald. De indeling ziet er als volgt uit:
rijk of kingdom | Animalia | Dieren |
stam of phylum | Chordata | Chordadieren |
klasse of class | Actinopterygi | Straalvinnigen |
orde of order | Syngnathiformes | Zeenaaldachtigen |
familie of family | Syngnathidae | Zeenaalden en zeepaardjes |
geslacht of genus | Syngnathus | Zeenaalden |
soort of species | Syngnathus acus | Grote zeenaald |
Bij de orde staat: “zeenaaldachtigen”. Naast de zeenaalden zijn dat onder andere ook spookfluitvissen (familie Solenostomidae, de buisbekken), scheermesvissen (familie Centriscidae) en trompetvissen (familie Aulostomidae). Wat hebben al deze vissen met elkaar gemeen? Bij de spookfluitvissen worden bij de vrouwtjes enkele vinnen omgevormd tot broedbuidel en de scheermesvissen en spookfluitvissen hebben beenplaten. Ze hebben allemaal een lang lichaam en een buisvormige mondopening. Zo kun je met een beetje fantasie de vissoorten al bij elkaar in een orde onderbrengen.
Bij de familie zien we zeenaalden en zeepaardjes staan. Wat brengt deze vissen bij elkaar in een familie? Zowel zeenaalden als zeepaardjes hebben een lang lijf zonder schubben dat door beenringetjes wordt beschermd. Ze hebben een buisvormige mondopening, een enkele rugvin en een kleine aarsvin. De mannetjes hebben een broedbuidel. Voor de biologisch geïnteresseerde duiker is het overduidelijk dat zeenaalden en zeepaardjes veel met elkaar gemeen hebben. Alleen al door hun verschijningsvorm.
Geslacht en soorten
Binnen de familie volgt de onderverdeling naar geslacht. Voor de zeenaalden zijn er twee: het geslacht Syngnathus en de zeenaalden uit het geslacht Corythoichthys. Het geslacht Syngnathus bevat meerdere soorten. In Nederland komt bijvoorbeeld Syngnathus rostellatus voor. Dat is de kleine zeenaald. Aan de andere kant van de oceaan vinden we Syngnathus caribbaeus, de Caribische zeenaald. Geslachten kunnen meerdere namen hebben. Corythoichthys flavofasciatus is een zeenaald die voorkomt in de Rode zee. Genus of geslacht is dus een indeling in soorten die heel erg veel met elkaar gemeen hebben. In het Nederlands noemen we ze allemaal zeenaalden. Als je van een zeenaald de soortnaam of het geslacht niet weet, kun je deze nog altijd onderbrengen in een mapje Syngnathidae.
Voor zeepaardjes loopt de lijn in de familie verder met het geslacht Hippocampus. Alle zeepaardjes horen tot het geslacht Hippocampus. Hippocampus bargibanti bijvoorbeeld, is een pygmee zeepaardje en heeft geen officiële Nederlandse naam. Je kunt er zelf een verzinnen zoals Bargibanti pygmee zeepaardje, want er bestaan meerdere pygmee zeepaardjes. Zoals je ziet is Hippocampus bargibanti gemakkelijk te vernederlandsen. Iedereen weet om welk zeepaardje het dan gaat. Maar wat dacht je van Hippocampus tyro of Hippocampus alatus? Ze hebben geen Nederlandse naam en er eentje verzinnen met zo’n Latijnse naam is ook niet eenvoudig. Daarom blijft het handig om de Latijnse naam te gebruiken. Het is even wennen maar uiteindelijk is het gebruik van de Latijnse naam vele malen handiger.
Schrijfwijze
Als je aandachtig leest zie je dat de Latijnse soortnaam altijd uit twee delen bestaat. Het eerste deel is de naam van het geslacht en wordt altijd met een hoofdletter geschreven. Het tweede deel is de soortaanduiding en wordt altijd met een kleine letter geschreven. De hele naam wordt cursief geschreven. Kom je in Zeeland een zeenaald tegen maar weet je niet of het de grote of de kleine zeenaald is dan kun je ook Syngnathus sp. opschrijven. Sp. staat voor “species”; een zeenaaldensoort uit het geslacht Syngnathus. Zo werkt het natuurlijk ook voor de zeepaardjes, Hippocampus sp, een zeepaardje uit het geslacht Hippocampus. Als we nog even verder kijken zien we dat er ook een naam en een jaartal achter de soortnaam staat. Met of zonder haakjes. Bijvoorbeeld: Hippocampus pontohi Lourie & Kuiter 2008; Syngnathus acus Linnaeus 1758; Sander lucioperca (Linnaeus 1758). De naam is van degene die de soort het eerst heeft beschreven en het jaartal het jaar waarin de soort beschreven is. Hippocampus pontohi is in 2008 beschreven door Lourie en Kuiter. Dat is nog niet zo heel lang geleden. Syngnathus acus is dus in 1758 beschreven door Linnaeus. Sander lucioperca (snoekbaars) is ook in 1758 beschreven door Linnaeus maar hier staan de naam en het jaartal tussen haakjes. Waarom? De wetenschap staat niet stil en door nieuwe inzichten komt het voor dat dieren in een ander geslacht worden geplaatst. Dit is gebeurd met de snoekbaars.
In het begin is het even lastig, maar op deze manier op zoek gaan naar een soortnaam heeft zijn voordelen. Vaak is op internet met de officiële soortnaam al veel te vinden. Erg vaak staat er ook de hele indeling bij. Als hier even iets meer aandacht aan besteed wordt kun je al vrij snel soorten in orden of families onderbrengen. Dit maakt het veel gemakkelijker om tot op soortnaam door te zoeken want je hoeft niet meer alle vissen na te zoeken. Voor zeenaalden kun je zoeken op Syngnathiformes, voor baarsachtigen is dit Perciformes. Op sommige sites (onder andere Wikipedia) wordt dan al een overzicht gegeven welke families in deze orde onder gebracht zijn. Je bent dan al een heel stuk op weg.