Soms gaat het, ondanks de best geplande duik, onder water mis. In de meeste gevallen is de oorzaak een menselijke fout. Het kan een kort moment van onoplettendheid zijn, of gewoon een fout. Bijvoorbeeld dat je je fles en gasmengsel bent vergeten te controleren. Bijna nooit gaat het bij (bijna)-ongelukken om kapotte apparatuur, en heel af en toe laat Moeder Natuur het gewoon afweten.
Bij wie of wat de schuld ligt, is een vraag die er eigenlijk niet zo toe doet. Waar het om gaat, is dat de situatie zo wordt opgelost, dat je weer boven water komt. En de eerste regel bij het omgaan met noodsituaties is niet in paniek te raken.
Moeilijke richtlijn
Dit is wel een moeilijke richtlijn om op te volgen, omdat niemand zeker weet hoe je reactie zal zijn in een noodsituatie, totdat deze noodsituatie zich voordoet. Ik raakte een keer in paniek toen ik mijn ademhaling verkeerd had getimed tijdens een oefening voor het delen van lucht en, geconfronteerd met een onverwachte situatie zonder lucht, was ik al onderweg om de ademautomaat van mijn buddy uit zijn mond te trekken. Gelukkig bleef ik na die fractie van een seconde van blinde angst nuchter genoeg om naar boven te komen, in plaats van hem te verdrinken.
Wat me daarna opviel, was de pure domheid van mijn reactie. Er was helemaal geen noodgeval, buiten het korte gebrek aan lucht. We hadden, samen, vier functionerende ademautomaten (en nog een van de instructeur, die vlakbij zat). Ik was een divemaster in opleiding met meer dan honderd gelogde duiken en oefende vaardigheden in een twee meter diep zwembad. Toch was ik in paniek geraakt. Het was een waardevolle les, een die ik nooit ben vergeten. En eentje waarover ik nooit heb geaarzeld die te delen. Ik vertelde het aan anderen als een voorbeeld van hoe niet te reageren, en ook hoe we nooit zeker kunnen weten hoe we zullen reageren, totdat we in de situatie zitten.
Constant evalueren
Wat ik van dat ene incident heb geleerd, is dat tijdens het duiken, net als tijdens veel andere activiteiten, je constant moet evalueren. We moeten continu nagaan wat er eventueel kan gebeuren op de plek waar we zijn, in plaats van ons alleen op onze directe omgeving te concentreren. Neem bijvoorbeeld autorijden: daar leren we ons niet te concentreren op wat zich direct voor ons bevindt, maar verder op de weg te kijken om mogelijke gevaren op tijd te zien aankomen. Als we merken dat een kind een paar honderd meter voor ons met een bal aan het spelen is, zijn we voorbereid op de mogelijkheid dat het kind de bal de weg op rolt. En kunnen we vertragen of actie ondernemen als dat nodig is. Als we het kind daarentegen pas voor het eerst zien als het voor ons uit rent…
Als ik tijdens die buddy-ademhalingsoefening ‘verder had gekeken’, in plaats van me te concentreren op de onmiddellijke taak om de demonstratie van mijn skills te perfectioneren, had ik op de fout voorbereid moeten zijn, voordat deze zich voordeed. Ik had mijn eigen, perfect functionerende ademautomaat hersteld en was de oefening opnieuw begonnen. De ‘noodsituatie’ zou nog steeds zijn gebeurd, maar ik zou niet in paniek zijn geraakt en ik zou het veilig hebben afgehandeld.
Zoek altijd een uitweg, zelfs voordat je er echt een nodig hebt
Verder kijken
In feite zouden we als duikers altijd een uitweg moeten zoeken, zelfs voordat we er echt een nodig hebben. Dit betekent echt niet dat we elk moment van een plezierige duik moeten besteden aan het verwachten van het ergste. Het betekent alleen dat we moeten blijven opletten, terwijl de duik vordert en dat we kijken naar de mogelijke gevaren die zich kunnen voordoen.
Als je bijvoorbeeld voelt dat je buddy – en dus je alternatieve luchtbron – iets te ver weg drijft, kijk je welke mogelijke problemen er kunnen voorkomen. Als een van jullie op zo’n moment zonder lucht komt te zitten, kunnen de gevolgen van de afstand ernstig zijn. Dus: het is tijd om de kloof te dichten en, terwijl je toch bezig bent, te kijken of er een andere duiker dichterbij is, ter vervangen van je buddy, voor het geval dat.
Visuele aanwijzingen
Het zicht op sommige duikstekken vermindert natuurlijk de mogelijkheid om ‘ver vooruit te kijken’. We hoeven ons geen zorgen te maken over tegemoetkomend verkeer – de meeste tegenliggers hebben al actie ondernomen om een botsing te voorkomen en zijn wel weggezwommen. Maar zelfs bij relatief slecht zicht, kunnen visuele aanwijzingen belangrijk zijn bij het anticiperen op acties die op een later tijdstip nodig zijn.
De bewegingen van het onderwaterleven en de hoeveelheid en snelheid waarmee stof of sedimenten in het water beweegt, kan er bijvoorbeeld op wijzen dat je te maken krijgt met een veel sterkere stroming. Dit kan zijn rond een opkomende hoek van het rif of de kom waarin je duikt. En mogelijk kun je je duikplan aanpassen om daar rekening mee te houden.
Op een lang, ononderbroken, rifplaat of duik langs de dijk, zou het kunnen betekenen dat je een uitstekende, snelle drift hebt. Je enige zorg is dan hoe lang de wandeling terug naar de parkeerplaats zal zijn. Maar op een eilandrif of wrak in de open oceaan kan een plotselinge verandering van de stroming uiterst gevaarlijk zijn. Het is dan ook zaak om dicht bij het rif, de zeebodem of het wrak te duiken; zorg ervoor dat je buddy in de buurt is; en misschien een signaal te geven dat jullie misschien moet omdraaien, naar een schuilplaats moet gaan of de duik moet afbreken.
Goede communicatie
In gebieden die onderhevig zijn aan de slechtste onderwateromstandigheden, kan het vermijden van potentieel gevaar zo simpel zijn als vooraf bepalen hoe en waar veilig aan de oppervlakte te komen als dat nodig is, ervoor te zorgen dat je niet te ver van die punten afdwaalt en nauw contact houdt met je buddy of duikteam. Goede communicatie is net zo essentieel voor het voorkomen van problemen als een goede planning.
Anticiperen op problemen is slechts één onderdeel om paniek te voorkomen en onszelf onder water veilig te houden. Om echt zeker te weten dat we zo goed als mogelijk handelen, is het van het grootste belang dat we onze duikvaardigheden up-to-date houden door middel van training, oefening, herhaling van veiligheidsoefeningen en continu werken aan het verbeteren van onze controle over het drijfvermogen.
Hoewel niemand zich op elke noodsituatie kan voorbereiden, en we zelfs niet weten hoe we zouden reageren als er zich een zou voordoen, kunnen we ons, door altijd een stap vooruit te kijken in de huidige situatie, ons voorbereiden op gebeurtenissen die, als we er niet op letten, anders tot paniek zouden kunnen leiden.
Dit artikel verscheen eerder in DIVE Magazine en is gepubliceerd met toestemming van uitgever en auteur