De wondere wereld van wier

Over de hele wereld zijn er zo’n 10.000 soorten zeewieren. Met zoveel soorten is het niet verrassend dat de diversiteit enorm is: van microscopisch kleine wieren tot reuzen die vijftig meter lang worden. Zeewier is als regel opgebouwd uit een hechtschijf, een steel en een blad. Maar lang niet alle wieren volgen dat voorbeeld. Zo zijn er sliertvormige wieren, wieren die lijken op een krop sla en wieren die opgebouwd zijn uit kalk. Een bijzonder voorbeeld is het viltwier, dat veel voorkomt in Zeeland. Dit kan wel vijftig centimeter hoog worden, maar bestaat eigenlijk uit één reusachtige cel. Dat is niet heel handig als er een hap uit wordt genomen door jagers, omdat de hele inhoud dan uit de cel kan weglekken. Gelukkig kunnen ze binnen enkele seconden wondjes helen. De enorme diversiteit maakt het niet makkelijk om zeewieren te kunnen identificeren, zelfs niet in Nederland waar we ‘slechts’ 250 soorten hebben.

Binnen de zeewieren onderscheiden we over het algemeen drie groepen: de groenwieren, de roodwieren en de bruinwieren. Deze lijken op basis van kleur makkelijk uit elkaar te houden, maar schijn bedriegt. Er zijn groene bruinwieren, bruine roodwieren en zelfs roodwieren met een felblauwe kleur. Iriserend kraakbeenwier lijkt bijvoorbeeld wel turquoise onderwater. Dit wordt veroorzaakt door lichtbreking. Omdat het iriseren afhankelijk is van de hoek waaronder het licht op het wier valt, verliest het wier zijn blauwe glans zodra het uit het water wordt gehaald. Het is dan weer gewoon rood.

Geen plant

De hechtschijf, steel en het blad van een wier zijn qua uiterlijk erg vergelijkbaar met de wortels, stengel en bladeren van een plant. Toch horen zeewieren niet bij de planten. Een groot verschil met planten is dat zeewieren geen vaatbundels hebben. De hechtschijf bij zeewieren wordt namelijk alleen gebruikt om zich vast te zetten aan rotsen en niet om water op te nemen, zoals bij planten. Een ander groot verschil tussen planten en zeewieren is de manier van voortplanten. Zeewieren hebben bijvoorbeeld geen bloemen of zaden. In plaats daarvan bestaat de voortplanting van zeewieren vaak uit een ingewikkelde cyclus met wel twee of drie verschillende fases. Het wier kan er in de aparte fases compleet anders uitzien.Purperwier is daarvan een extreem voorbeeld. Deze soort wordt in Azië veel gekweekt voor de productie van sushi en bestaat uit grote, paarse bladeren. In sommige jaren was de productie enorm hoog, maar in andere jaren verdween het purperwier compleet. Later bleek dat het purperwier in die jaren wel gewoon aanwezig was, maar in de vorm van een minuscuul wiertje dat in schelpen groeit. Het is een ingewikkelde manier van voortplanten, maar zeewieren hebben dan ook al een paar miljoen jaar ervaring. Het oudst bekende organisme dat zich seksueel voortplant is namelijk een zeewier, zo blijkt uit een fossiel van 1200 miljoen jaar oud.

Zeewieren horen niet bij de planten, maar ze hebben wel een belangrijk ding gemeen: ze hebben licht nodig om door middel van fotosynthese energie op te wekken. Om te overleven hebben zeewieren verder voedingsstoffen nodig, water, zuurstof en rotsen om zich aan vast te kunnen hechten. Als dit allemaal in voldoende mate aanwezig is, kunnen sommige zeewieren tientallen jaren oud worden. Dit is mooi te zien in knotswier. Knotswier is een leerachtig bruinwier dat bestaat uit platte hoofdassen waarin op regelmatige afstand grote luchtblazen groeien. Het wier maakt elk jaar één luchtblaas aan. Als je het aantal achtereenvolgende luchtblazen in een hoofdas telt, heb je dus een schatting van de minimale leeftijd van het wier. In Zeeland kun je wel vijftienluchtblazen achter elkaar tellen. Na vijftien jaar breken er vaak assen van de hechtschijf af, maar de hechtschijf zelf groeit telkens nieuwe assen aan en kan wel 70 jaar oud worden. Dat is een wier om u tegen te zeggen!

Zonder wieren geen leven

Omdat zowel zeewieren als planten zonlicht omzetten in energie (“fotosynthetiseren”), zijn ze wat betreft hun functie in het ecosysteem wel vergelijkbaar. Zeewieren zijn namelijk wat bossen op het land zijn: ze vormen de basis van de hele voedselketen. Ze dienen als voedsel, als leefomgeving en als kraamkamer voor veel dieren. Zonder wieren zou het dus maar wat kaal zijn op alle duikstekken waar we graag komen. Maar dat niet alleen: ook op het land profiteren we van wieren. Wieren zorgen namelijk voor zeventig tot tachtig procent van de totale productie van zuurstof op aarde. Zonder wieren zou er simpelweg geen leven mogelijk zijn.

Gelukkig voor de mensheid komen zeewieren in alle zeeën en klimaten voor. Uit het gematigd klimaat zijn vooral de kelpwouden bekend. Deze enorme wieren kunnen zestig centimeter per dag groeien en horen daarmee bij de snelst groeiende organismen ter wereld. Bij duiken in tropische bestemmingen wordt eerder aan koraalriffen gedacht, maar ook daar zijn wieren onmisbaar.De kalkvormende wieren dienen als cement tussen het koraal en zorgen voor stevigheid in het rif. Zelfs in de ijskoude poolgebieden groeien wieren. Omdat zeewieren licht nodig hebben, komen ze algemener voor in de ondiepe gebieden. Toch is het diepst groeiende fotosynthetiserende organisme een zeewier. Dit korstvormende roodwier groeit op een zeeberg in de Bahama’s op 268 meter diepte, waar slechts 0.001% van het oppervlaktelicht doordringt.

Shampoo

Dat zeewier een belangrijk bestanddeel is van sushi is wel bekend, maar wist je dat het ook in ijs, pudding en zelfs in bier zit? Zelfs niet-duikers komen zeewier vaker tegen dan ze denken. Zeewier zit namelijk in veel alledaagse producten zoals tandpasta, lippenstift en verf. En de lijst gaat door: rubberbanden, papier, medicijnen, shampoo etc. Zeewier zit boordevol handige stoffen, zoals agar, alginaat en carrageen. Deze stoffen hebben vaak kleverige of verstevigende eigenschappen. Dat is niet alleen belangrijk om die perfecte pudding te kunnen maken, maar ook zodat de tandpasta niet van je tandenborstel druipt, en om de shampoo crèmiger te maken. Zeewieren worden ook gebruikt als biobrandstof en als kunstmest. Zelfs in de oudheid werden zeewieren al gebruikt door de Grieken -in een schoonheidsbehandeling. Wieren zijn dus niet alleen heel mooi om te zien onderwater, maar ook essentieel voor al het leven op aarde. Een leven zonder zeewieren, en daardoor zonder al onze alledaagse producten, zou saai zijn. Als het al mogelijk was.

___________________________________________________

Muffins met zeewier

Zeewieren zitten vol mineralen en zijn daarom harstikke gezond. Je kunt zeewier toevoegen als smaakmaker aan salades, soep, pasta, vis- of vleesgerechten, sausjes en zelfs desserts. Hartige muffins met zeewier zijn erg lekker als ze warm worden geserveerd met een beetje boter. Dit heb je ervoor nodig:

• 225g zelfrijzend bakmeel (je kunt een deel vervangen voor zelfrijzend volkorenmeel)
• 100g gesmolten boter
• 2 eieren
• 165 ml melk
• 3g gedroogde wieren (bijvoorbeeld zeesla, wakame, purperwier of een mix. De gedroogde wieren zijn te koop in
  toko’s, natuurwinkels, sommige grote supermarkten of online, maar je kunt natuurlijk ook zelf zeewier drogen)
• 130g geraspte kaas (je kunt een deel vervangen door fetakaas)
• 2 bosuitjes, in ringetjes gesneden
• snufje zout en peper
• geroosterd sesamzaad

Verwarm de oven voor op 180°C. Voeg het gedroogde zeewier, de bosuitjes en kaas aan het bakmeel toe. Voeg zout en peper naar smaak toe en meng goed. Meng in een andere kom de gesmolten boter, melk en losgeklopte eieren. Voeg nu het natte en droge mengsel voorzichtig bij elkaar tot een beslag (niet teveel kloppen, anders rijzen de muffins niet goed). Verdeel het mengsel over muffinvormen en garneer met geroosterd sesamzaad. Bak in 20-25 minuten gaar.