Stikstof (N) en zuurstof (O2) zijn allebei spelbrekers als je een diepe duik wilt maken. Stikstof heeft twee effecten op het lichaam. Ten eerste lost stikstof op in de weefsels en moet er bij de opstijging langzaam weer worden uitgewassen. Het is het gas dat ons verplicht tot het aanhouden van nultijden of decompressiestops en beperkt de tijd die we op diepte kunnen blijven. Ten tweede is stikstof narcotisch. Dieper dan 30 meter krijg je te maken met de eerste verschijnselen: verminderde concentratie, een gevoel van argeloosheid, euforie of juist angst. Op grote diepte (90 meter en dieper) lopen de symptomen op tot waanzin, hallucinaties en bewusteloosheid. Bij de IANTD geldt de stelregel dat duiken met lucht dieper dan 52 meter moet worden vermeden.
Zuurstof is ook een spelbreker omdat dit gas bij een partiële druk van hoger dan 1,6 bar giftig wordt. Het tast het centrale zenuwstelsel en de longen aan. Je kunt daarom niet onbeperkt het aandeel (“fractie”) zuurstof in een mengsel verhogen om zo het aandeel stikstof te verlagen. Dat leer je in de Nitrox-opleiding. Als je diep wilt, dan moet je een deel van de stikstof in het mengsel vervangen door een ander gas. In het technisch duiken wordt daarvoor helium (He) gebruikt. Aan de mix van drie gassen dankt zo’n mengsel de naam “trimix”. Hoe kom je tot het optimale mengsel voor jouw duik?
Mengsel berekenen
Stel, we plannen een duik van 20 minuten naar 55 meter op het wrak van de Amoco Milford Haven bij Genua. Daar kunnen we onderaan het stuurhuis een route volgen over het dek en naar het pomphuis. We beginnen met het berekenen van de fractie zuurstof in het mengsel (FO2) aan de hand van de formule:
PO2
———————– FO2 | Pabs
|
PO2 is de partiële zuurstofdruk. Daarvoor gebruiken we een veilige vaste waarde van 1,3. FO2 is de fractie zuurstof in het mengsel en Pabs is de omgevingsdruk op diepte (waterkolom + 1 bar). Ingevuld:
1,3
———————– FO2 | 6,5 |
FO2 = 1,3 / 6,5 = 0.20
FO2 = 20%
|
Met dezelfde formule berekenen we ook de maximale duikdiepte (MOD, maximum operating depth) voor dit gas. Voor de MOD gebruiken we een iets hogere PO2 van 1,4.
PO2
———————– FO2 | Pabs
|
1,4
———————– 0.20 | Pabs |
Pabs = 1,4 / 0.20 = 7,0
Maximale duikdiepte = 7,0 – 1 = 6,0 ofwel 60 meter.
|
We weten nu dat we gaan duiken met een mengsel dat voor 20% uit zuurstof bestaat.
De volgende stap is de fractie stikstof (FN) in het mengsel te berekenen. We willen minder stikstof inademen om de effecten van stikstofnarcose tegen te gaan. Om precies te zijn: we rekenen de FN zo uit dat het gas dat we op 55 meter diepte inademen het narcotisch effect heeft van een persluchtduik op 30 meter. Dat is de END, ofwel “equivalent nitrogen depth”. Voor de END kies je als regel een diepte tussen de 24 en 36 meter. Zo heb je zelf in de hand hoe narcotisch het mengsel is. De formule:
. 0,79 x (END + 10)
FN = ————————-
. D+10
We kiezen voor een END van 30 meter en vullen de formule in:
. 0,79 x (30 + 10) 0,79 x 40 31,6
FN = ————————- = ———— = ——– = 0,486 = 48%
. 55 + 10 65 65
Naast 20% zuurstof mag er dus 48% stikstof in ons mengsel zitten. De fractie helium (FHe) laat zich nu gemakkelijk berekenen. Het mengsel bestaat immers uit drie delen die optellen tot 100%. Dus:
FHe is 100 – (20 + 48) = 100 – 68 = 32%
Het mengsel waarmee we afdalen naar het dek van de Amoco Milford Haven wordt daarmee Tx 20/32. Omdat een deel van de stikstof is vervangen door helium kunnen we met een helder hoofd rondzwemmen op 55 meter diepte.
Duikplanning
Met het mengsel bekend en gebruikmakend van vaste decompressiegassen (50% en 80% O2) kan nu de duikplanning worden gemaakt. Daar zijn tabellen voor, maar als regel gebeurt de decoplanning met behulp van speciale software op de laptop of een app op de smartphone. Je voert de duikgegevens in en het programma rekent je voor hoe de duik eruit ziet. In ons geval komen we tot het volgende duikprofiel:
Diepte | Tijd | FO2 | FHe | Runtime | PO2 |
55 | 20 | 20 | 32 | 20 | 1,30 |
24 | 1 | 20 | 32 | 24 | 0,68 |
21 | 1 | 50 | 0 | 25 | 1,56 |
18 | 1 | 50 | 0 | 26 | 1,41 |
15 | 1 | 50 | 0 | 27 | 1,26 |
12 | 2 | 50 | 0 | 29 | 1,11 |
9 | 3 | 50 | 0 | 32 | 0,96 |
6 | 13 | 80 | 0 | 45 | 1,29 |
46 |
De runtime bestaat uit de bodemtijd plus de stoptijden en de stijgtijd tussen de stops. De totale runtime komt uit op 46 minuten waarvan 23 minuten decompressie. Ter vergelijking: dezelfde duik zou op perslucht en zonder gebruik van decompressiegas 76 minuten duren waarvan 53 minuten decompressie. Dan heb je aan een dubbel 12 niet genoeg, maar dat is een ander verhaal.
Dit artikel kwam tot stand met dank aan Technical Diving College Hilversum.
Naschrift van de redactie: dit verhaal is bedoeld om te laten zien hoe je voor open circuit een trimixmengsel berekent. Bij de duikplanning komt veel meer kijken, waaronder de berekening van de benodigde hoeveelheid ademgas en de blootstelling van zenuwstelsel en longen aan zuurstof. Probeer dit niet thuis. Volg eerst een opleiding bij bijvoorbeeld IANTD, TDI, GUE of NAUI.