De koraalarchipel die bekend staat als de Florida Keys, strekt zich in een zachte boog uit richting Cuba, en vormt het meest zuidelijkste deel van de Verenigde Staten. De Overseas Highway, die 20 km ten zuiden van Miami begint, rijgt een groot aantal van ‘de Keys’ aaneen, sommige niet meer dan een hoopje zand en andere bekende vakantiebestemmingen. Deze iconische weg loopt via de Seven Mile Bridge recht naar de Lower Keys, maar neemt je veel verder mee dan de 182 kilometer langs de route. Het brengt je terug in de tijd naar de plek waar Hemingway op marlijn viste en zijn beste romans schreef, waar de zogenaamde ‘rumrunners’ de drooglegging ontliepen en zelfs nog verder terug, toen piraten en kapers de Spaanse galjoenen bestookten.
In sommige opzichten heeft de Florida Keys betere tijden gekend. Veel van de grote en kleinere vissen zijn inmiddels helaas verdwenen. De koraalriffen hebben geleden onder de ziektes die veroorzaakt werden door vervuiling en nu ook de klimaatverandering, maar toch blijken de riffen opmerkelijk veerkrachtig. Ondanks dat de Florida Keys zeker betere tijd heeft gekend, heeft het toch nog steeds zijn unieke charmes en biedt het geweldige duikmogelijkheden, met een fascinerend spoor van wrakken om te verkennen en een aantal belangrijke mariene beschermingsprojecten om te ontdekken.
Afgelopen zomer dook ik voor het eerst in de tropische wateren van de Florida Keys, en ik merkte meteen op dat het water kristalhelder was, een eigenschap die aan verschillende factoren wordt toegeschreven. Eén daarvan is de afwezigheid van grote rivieren die naar de Keys stromen, wat betekent dat de sedimentaire afvloeiing minimaal is, waardoor het relatief ondiepe water bij de kust zijn opmerkelijke helderheid kan behouden. Met dieptes variërend van slechts een paar meter tot ongeveer 20 meter kan zonlicht gemakkelijk tot de bodem komen, waardoor de levendige en uitbundige koraalriffen en het aanwezige onderwaterleven vol op licht binnenkrijgt.
Een andere reden van het kristalheldere water wat een cruciale rol speelt, is het uitgebreide netwerk van koraalriffen rond de Keys. Het op twee na grootste barrièrerif ter wereld filtert en zuivert het water en helpt het zeemilieu rond de eilanden in stand te houden. Enkel de Great Barriere Reef en het rif rond Belize zijn groter.
Koraal en zeegras
De koraalriffen van de Florida Keys herbergen zo’n 45 soorten steenkoraal, 35 soorten zacht koraal en meer dan 500 vissoorten, vijf van de zeven soorten zeeschildpadden en verschillende soorten roggen en haaien. Net zo belangrijk zijn de zeegrasvelden langs de kusten van de Florida Keys, die niet alleen dienen als graasgebied voor de zachtaardige, plantenetende zeekoeien die regelmatig in het gebied worden gezien, maar ook als kraamkamer voor jonge vissen, die hier een veilige omgeving hebben om op te groeien voordat ze naar diepere wateren gaan.
De mangrovebossen aan de kust spelen ook een essentiële rol voor veel diersoorten. Ze fungeren als een buffer tegen stormen die veel in het gebied voorkomen en zijn net als de zeegrasvelden een cruciale kraamkamer voor vissen en veelal ongewervelde dieren, terwijl ze ook helpen bij het filteren van vervuilende stoffen uit het water wat bijdraagt aan de algehele gezondheid van het ecosysteem rond de eilanden.
Kwetsbaar
Zoals veel koraalriffen in de wereld, is de biodiversiteit van de Florida Keys echter kwetsbaar. Het eerste reservaat, het John Pennekamp Coral Reef State Park, werd al in 1960 opgericht om iets te doen aan de achteruitgang van de riffen, maar in sommige opzichten was dit slechts een tijdelijke oplossing. Ten tijde van de oprichting van het Pennekamp State Park telde Florida iets meer dan vijf miljoen inwoners. Al rond de eeuwwisseling was dat aantal meer dan verdrievoudigd en in 2022 zijn het er meer dan 22 miljoen. Met meer mensen komen er ook meer en meer toeristen. Het aantal is nu gelijk aan de hele bevolking van Florida in 1960 en met hen komen meer boten, meer duikers en meer recreatieve visserij.
In de jaren ’70 en ’80 werden extra beschermde gebieden opgericht, maar olieboringen, chemische vervuiling en verslechterende waterkwaliteit bleven hun tol eisen. De druppel kwam in 1989, toen het vrachtschip MV Elpis aan de grond liep en daarbij zo’n 3000 vierkante mijl rif verwoestte. George W Bush ondertekende het Florida Keys National Marine Sanctuary in 1990 bijna als een direct gevolg.
Sommige schattingen suggereren dat in de afgelopen eeuw maar liefst 90% van het koraal in Florida verloren is gegaan, met een toename van zowel de commerciële als recreatieve visserij heeft het tegelijkertijd de lokale visstand uitgeput. Uit een onderzoek van de Universiteit van Miami en National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) bleek dat sommige soorten waren afgenomen tot slechts 5% van hun populatieniveau.
Florida’s ‘red tide’, een natuurlijk fenomeen van de bloei van giftige algen die aanzienlijk wordt versterkt door afspoeling van de landbouw, heeft het herstel regelmatig belemmerd en de trage verspreiding van de ziekte van het verlies van steenachtig koraalweefsel (SCTLD) sinds 2014 heeft nog meer van het toch al overbelaste rif gedood. De toewijzing van speciale beschermingszones binnen het zeewaterreservaat lijkt wel effect te hebben. Ongeveer 550 vierkante kilometer van de totale oppervlakte van 9.900 vierkante kilometer van het park zijn speciale ‘no-take’ zones en het NOAA-rapport uit 2022 stelde vast dat zowel de populaties van niet-doelsoorten als hun fysieke omvang zijn toegenomen.
Initiatieven voor koraalbehoud, zoals het Mote Marine Coral Nursery in Islamorada, spelen ook een vitale rol in het herstel van het koraalrif. De kwekerij is opgericht door het Mote Marine Laboratory en richt zich op het kweken van de meest veerkrachtige koralen voordat ze teruggeplaatst worden in het rif. Mote Marine Coral Nursery heeft een zeer praktijkgerichte aanpak en biedt rondleidingen voor bezoekers en duikers kunnen deelnemen aan een koraalrifherstel-duik, wat wij tijdens ons bezoek hebben ervaren.
‘We willen graag nieuwe onderzoeksresultaten te genereren’, zei Elli, onze gids tijdens de rondleiding. ‘Hoewel we enthousiast werken aan programma’s die de groei van koralen stimuleren en ze kunstmatig reproduceren, is het nog belangrijker dat we manieren vinden om onze koralen aan te passen aan de voortdurende opwarming van de oceaan. De temperatuur van de oceaan zal stijgen, ongeacht onze lokale inspanningen. Daarom doen we ook genetisch onderzoek om onze koralen weerbaarder te maken tegen warmere wateren’, zegt Elli.
Koraalverbleking door El Niño
De urgentie van de inspanningen van Mote Marine Coral Nursery werd een paar weken na ons bezoek pijnlijk duidelijk, toen de Florida Keys record-hoge zeewatertemperaturen beleefden, die leidden tot een wijdverspreide koraalverbleking. Langdurige blootstelling aan warmer water zorgt ervoor dat koralen hun kleurrijke symbiotische algen afstoten, waardoor ze vatbaar worden voor ziektes en hun herstel wordt belemmerd. Het verontrustende fenomeen maakte de levendige koraalkolonies die we tijdens ons bezoek zagen bleek en verzwakt.
De koraalverbleking is ongetwijfeld een gevolg van de recente El Niño, die zich voornamelijk in het midden en oosten van de Stille Oceaan voordoet, maar ook oceanen over de hele wereld beïnvloedt en ervoor zorgde dat het water in het zuiden van Florida tot recordhoge temperaturen steeg. In juli 2023 steeg de watertemperatuur in de Golf van Mexico en de Caraïbische Zee met ongeveer 1-3°C boven het gemiddelde van 28-30°C voor die tijd van het jaar.
El Niño verhoogde niet alleen de watertemperaturen, maar leidde ook tot een langdurige periode van rust, waarin de ondiepe wateren van Florida Bay en de Golf van Mexico door de afwezigheid van golfslag overmatig warm werden. Key Largo, het uiterste en meteen ook grootste eiland, deed het opvallend beter dan de meeste andere eilanden. De koralen op de binnenriffen zoals Horseshoe Reef en Banana Reef hadden wel te maken met deze opvallende verbleking. Maar de gebieden op de buitenste riffen profiteren van een betere instroom van de Golfstroom en toonden daardoor meer veerkracht.
Vlak na mijn bezoek aan de Florida Keys sprak ik met de bekende onderwaterfotograaf en uitgever van vele artikelen over duiken op de Florida Keys, Stephen Frink. Hij gelooft dat het onvermijdelijk is dat er aanzienlijke koraalsterfte zal optreden in de gehele Florida Keys, vooral onder de zwaarst getroffen Elkhorn (Acropora palmata) en Vuurkoralen (Millepora) en vooral in het zuiden, waar de eilanden kleiner zijn en de kanalen een grotere getijdenstroom toelaten.
De vispopulaties lijken vooralsnog relatief stabiel te zijn. Het lijkt erop dat sommige migreerden naar dieper water tijdens de warme periode, maar zodra de temperatuur daalde en vervolgens bleef dalen, keerden de vissen terug.
Er is toch ook hoop: tussen de dode riffen zijn nog kleine koraalblokken in leven, wat het essentiële karakter van het werk zoals dat van Mote Marine onderstreept. De medewerkers hebben de nog levende koralen naar het laboratorium aan land verplaatst om de hittegolf af te wachten. Sommige onderzoeken uit Florida suggereren ook dat de ergste schade zich vooral voordoet in de ondiepere riffen, terwijl de diepere riffen, waaronder de wrakken van het Florida Keys National Marine Sanctuary Shipwreck Trail, relatief onbeschadigd zijn gebleven.
Hoewel de lange-termijn gevolgen van de recente koraalverbleking pas over enige tijd bekend zullen zijn, wordt er veel werk verricht om de riffen van de Florida Keys nieuw leven in te blazen en is er veel te zien terwijl dat werk plaatsvindt, waaronder meedoen aan de restauratie duiken.
De Keys zijn misschien niet de ideale bestemming voor hardcore duikers die elke dag drie of vier duiken willen maken. De meeste duikoperators beperken zich tot twee duiken per dag: een diepe wrakduik, gevolgd door een ondiepe rifduik. Wel zijn de duiken in de Florida Keys geschikt voor duikers van alle niveaus en als onderwaterfotograaf had ik de tijd van mijn leven in zowel de diepere wrakduiken als tijdens de ondiepe rifduiken met de levendige koralen, de prachtige zonnestralen en het gezelschap van een passerende schildpad of zelfs dolfijnen zo nu en dan.
Ook mensen die willen genieten van activiteiten die verder gaan dan duiken (het is tenslotte de thuisbasis van Disney) en ook willen genieten van een relaxte sfeer aan de kust, heerlijke restaurants en de rijke geschiedenis van hun omgeving, de Florida Keys een combinatie is die zeker niet zal teleurstellen.
USS Vandenberg
De negen wrakken die samen het Shipwreck Trail vormen, waarvan er vier ook deel uitmaken van de officiële Florida Keys ‘Wreck Trek’, zijn een mix van zowel per ongeluk als opzettelijk gezonken schepen en meer dan één die per ongeluk zonk terwijl het wachtte om opzettelijk gezonken te worden.
Door de beperkte tijd konden we niet op alle negen wrakken duiken, maar vooral het ‘Vandenberg’-wrak stelde niet teleur. De USS Vandenberg is een van de grootste schepen die ooit als kunstmatig rif is afgezonken. Het werd in 2009 zo’n 11 kilometer uit de kust van Key West tot zinken gebracht met de bedoeling om de druk van duikers op de riffen dichter bij de kust te verlichten. Het is moeilijk te zeggen of dit doel uiteindelijk is bereikt, want de plaatselijke duikoperators met wie ik sprak, gaven aan dat de USS Vandenberg er juist voor zorgt dat er nog meer toeristen naar de Keys zijn gekomen om naar het wrak te duiken en, bijgevolg, ook naar de plaatselijke riffen gingen om te duiken.
Het wrak USS Vandenberg, oorspronkelijk bekend als de USS General Harry Taylor, was een marinetransportschip dat een vitale rol speelde in verschillende militaire operaties. Ze werd in 1944 in dienst genomen tijdens de Tweede Wereldoorlog en diende als transportschip voor troepen tijdens de Koreaanse en Vietnamoorlogen, voordat ze werd overgedragen aan de Maritime Administration waar ze werd gebruikt voor trainingsoefeningen. Vandaag de dag ligt het wrak van de Vandenberg op het diepste punt in ongeveer 55 meter water, met het hoofddek op ongeveer 30 meter. Het is een kolossaal schip, met een lengte van 150 meter en het zou een aantal duiken vergen om het volledig te verkennen. Scholen vis zwermen rond het schip, waaronder goliath baarzen, barracuda’s en murenes. En als je over de reling kijkt, kun je stierhaaien en zandbankhaaien rond de romp zien patrouilleren.