Parasieten

Duiken is niet alleen leuk om mooie dieren te bekijken en van het onderwaterlandschap te genieten, maar biedt ook een unieke kijk op het leven onder water. Dieren en zeewieren leven niet op zichzelf: ze komen met elkaar in contact. Dieren eten andere dieren, worden zelf gegeten of leven langdurig met andere dieren samen. In dat laatste geval kan de samenwerking voor beide diersoorten positief uitpakken. Dan spreken we van symbiose. In andere gevallen heeft de aanwezigheid van het ene dier nadelige gevolgen voor het andere dier. Dan spreken we van parasitisme. Parasieten leven ten koste van een ander dier, dat de “gastheer” wordt genoemd.

 

Veilige woonruimte

Parasieten kunnen van de buitenkant zichtbaar zijn: ze leven op de gastheer. Andere parasieten leven in hun gastheer. Maar alle parasieten hebben een gastheer nodig om te overleven. Bijvoorbeeld als veilige woonruimte, om van te eten of om zich voort te planten. Parasieten hebben vaak een interessante levenscyclus. Zo zijn er parasieten die hun leven lang op één gastheersoort leven. Maar er zijn ook parasieten die tijdens hun leven verschillende dieren als gastheer nodig hebben. In elke levensfase leeft de parasiet dan in een andere diersoort. Zo beginnen de eitjes van een bepaalde lintworm in het zoete water om daar opgegeten te worden door een eenoogkreeftje. De worm zelf komt tot ontwikkeling in een driedoornig stekelbaarsje, nadat die het eenoogkreeftje heeft opgegeten. Zodra een watervogel de vis gegeten heeft, gaat de worm in de darmen van de vogel nieuwe eitjes maken.

 

Het krabbenzakje is een veelvoorkomende parasiet in Nederland en leeft alleen in zwemkrabben en de gewone strandkrab. Zowel het mannetje als het vrouwtje van de parasiet leeft eerst als vrij zwemmend larfje in het water. Zodra het vrouwtje een krab ruikt, gaat ze erheen en dringt ze met behulp van een soort injectienaald via een zacht plekje de krab in. Ze vestigt zich aan de buikzijde op de krab. Het krabbenzakje groeit en maakt uiteindelijk lange tentakels die zich door het hele lijf van de krab een weg zoeken. Om zich voort te planten, heeft ze natuurlijk wel een mannetje nodig. Het mannetje zoekt krabben waar al een vrouwtjesparasiet in zit. Zodra hij zo’n exemplaar heeft gevonden, dringt hij ook de krab in. Vervolgens gaat hij bij het vrouwelijke krabbenzakje naar binnen en blijft daar de rest van zijn leven wonen om eitjes te bevruchten. Uit de eitjes komen weer larfjes en zo is de cyclus rond.

 

 

Niet te snel

Parasieten hebben altijd een nadelig effect op hun gastheer. De mate waarin kan erg verschillen. Sommige dieren ondervinden weinig last, zoals de snotolf van roeipootkreeftjes, terwijl andere dieren aan de parasiet zullen sterven, zoals het stekelbaarsje aan de lintworm. Voor de parasiet is het natuurlijk wel belangrijk om ervoor te zorgen dat hun gastheer niet te snel overlijdt.

 

Een parasiet kan ook effect hebben op het gedrag van de gastheer. Het vrouwelijke krabbenzakje is aan de buitenkant van de krab te zien op de plek waar normaal de eitjes van de vrouwtjeskrab zitten. De krab zorgt voor het krabbenzakje alsof het haar eigen eitjes zijn, maar ze kan zelf niet meer paren en zich niet meer voortplanten. Ook kan ze niet meer vervellen. Aangezien het krabbenzakje al het voedsel uit de krab wegzuigt, moet de krab steeds meer eten om genoeg energie te krijgen. Het gedrag van mannelijke krabben wordt nog vreemder. Dankzij de hormonen van het krabbenzakje gaat het lichaam van een mannetjeskrab steeds meer lijken op dat van een vrouwtje, zodat ook hij voor het krabbenzakje gaat zorgen alsof het zijn eigen eitjes zijn. Uiteindelijk heeft de krab nog maar één functie: het voeden van de parasiet.

 

Snotolf

Soms dient de ene parasiet weer als gastheer voor een andere parasiet. Een voorbeeld hiervan in het Zeeuwse water is de snotolf. De snotolf is een vrij grote, langzaam zwemmende vis. Daardoor is het de perfecte plek voor parasieten om zich op te vestigen. Als je goed naar de huid van de snotolf kijkt, kun je hier bijna altijd wel roeipootkreeftjes op vinden. Deze langwerpige, witte parasieten hebben zich ingevreten in de huid van de snotolf. De snotolf gaat hierdoor extra slijm produceren. Als je goed naar de roeipootkreeftjes kijkt, kun je zien dat die op hun beurt weer platwormen hebben. Deze platwormen hechten zich met een zuignap vast aan de roeipootkreeftjes, en voeden zich met het huidslijm van de snotolf. De platwormen zijn dus eigenlijk ook parasieten van de snotolf.

 

Roeipootkreeftjes zitten niet alleen op vissen. Ook op naaktslakken in Zeeland worden ze gezien. De vrouwelijke roeipootkreeftjes lijken op het bekende figuurtje van Dick Bruna en worden daarom “zeenijntjes” genoemd. Er zijn ongeveer dertig soorten zeenijntjes bekend van de Nederlandse kust. Zeenijntjes zijn ook gevonden op onder andere pauwkokerwormen, poliepen, sponzen en in mosselen. Of zeenijntjes hun gastheren daadwerkelijk aantasten, en of het dus wel echte parasieten zijn, is overigens nog de vraag.

 

 

Grote groene ogen

In de zomer en nazomer zijn er vaak grote aantallen kwallen in de Zeeuwse delta te zien, zoals de oorkwal en de kompaskwal. Op deze kwallen kunnen kwalvlooien zitten. Deze garnaalachtige parasieten voeden zich voornamelijk met de eitjes van de kwal en voedsel dat door de kwal zelf is verzameld. Ze zijn te herkennen aan hun enorme, lichtgroene ogen. Deze ogen heeft de kwalvlo nodig voor het vinden de kwal. Eenmaal in de kwal worden ze gebruikt bij het zoeken van de weg naar de geslachtsorganen, waar de kwalvlo aan zijn maaltijd begint. De kwal overleeft, maar kan zich niet meer voortplanten.

 

Niet alleen dieren parasiteren, maar ook zeewieren kunnen parasiteren. Deze zeewieren groeien deels in andere zeewieren en leven net zoals dierlijke parasieten op kosten van hun gastheer. Zelf hebben ze geen bladgroenkorrels meer en ze kunnen dus ook geen zonlicht meer omzetten in energie. Op knotswier bijvoorbeeld, leven kleine wiertjes waarop deze soort parasieten voorkomt. Hoewel de gastheer last heeft van de aanwezigheid van parasieten, kan het voor duikers iets toevoegen aan hun duik. Als je goed kijkt, zijn in de Zeeuwse delta eigenlijk overal parasieten te vinden.

 

 

_____________________________________________

Stichting ANEMOON

Stichting ANEMOON (ANalyse Educatie en Marien Oecologisch ONderzoek) inventariseert de fauna en flora in het Nederlandse water. Welke soorten komen voor in Nederland? Komen er nieuwe soorten bij of zien we soorten juist minder vaak? Op welke duikstek zien we welke soorten? En in welk seizoen? Hiervoor hebben we verschillende projecten: onder andere het MOO project (Monitoring Onderwater Oever) voor duikers, het LIMP (Litoraal Inventarisatie en Monitoring Project) voor op de dijk, en het SMP (Strandaanspoelsel Monitoring Project) voor op het strand. Het mooie is: iedereen kan helpen! Vul na je duik een MOO-formulier in over wat je hebt gezien en draag bij aan wetenschappelijke kennis. Er is zowel een MOO formulier voor het zoute water als voor het zoete water. Ook is er een formulier voor het Caribisch gebied.

Stichting ANEMOON organiseert daarnaast activiteiten, zoals cursussen, duikweekenden, strandwerkexcursies, stenenkeren-excursies, lezingen en workshops. Op verzoek kunnen we meegaan tijdens een clubweekend van duikverenigingen voor een biologisch programma.

 

Meer weten?

www.anemoon.org (voor informatie over projecten en beschrijvingen van soorten)

Facebook: Voor al je vragen over dieren, wieren, planten of gekke verschijnselen die je hebt gezien kun je lid worden van de Facebook groep “ANEMOON MOO/LIMP/SMP” of onze pagina liken.

Voor meer informatie over activiteiten: LESS.anemoon@gmail.com

Voor meer informatie over Stichting ANEMOON: anemoon@cistron.nl